జనమేజయుడు ఇలా అడిగాడు. తపోధనా! ప్రజాపతికి పదవతరంలో పుట్టిన యయాతి మిక్కిలి ద్ర్లభ అయిన శుక్రునికూతురగు దేవయానిని ఎలా పొంద గలిగాడు? ఈ విషయాన్ని విస్తరంగా వినాలనుకొంటున్నాడు. వంశకర్త లయిన రాజులను గురించి వేరుగా కాలానుక్రమంగా నాకు చెప్పు. (1,2)

వైశంపాయనుడిలా చెప్పాడు - దేవేంద్రునితో సమానమైన తేజస్సుగల యయాతి అనే రాజున్నాడు. అతనిని పూర్వకాలం శుక్రుడు, వృషపర్వుడుకూడా అల్లునిగా స్వీకరించారు. జనమేజయా! ఆ విషయం నీకు చెపుతాను. నహుష నందనుడైన యయాతీ దేవయానీ కలుసుకొనడం కూడా చెపుతాను. (3,4)

చరాచరాలతోనున్న ముల్లోకాల్లోని ఐశ్వర్యం గురించి సురాసురులకు పరస్పరం సంఘర్షణ జరిగింది. (5)

జయించాలనే కోరికతో దేవతలు అంగిరసుని కుమారుడయిన బృహస్పతిమహర్షిని యజ్ఞనిర్వహణకోసం పురోహితునిగా కోరారు. రాక్షసులు కూడ కావ్యుడైన శుక్రాచార్యుని కోరారు. శుక్రాచార్య బృహస్పతులిరువురూ బ్రాహ్మణులు, పరస్పర స్పర్ధ కలవారు. అక్కడ యుద్ధంలో మరణించిన దానవులను శుక్రాచార్యుడు తన విద్యాబలాన్ని ఉపయోగించి మళ్ళీ ఉజ్జీవింపజేస్తున్నాడు. అందువల్ల రాక్షస యోధులు మళ్ళీ లేచి సురలపై యుద్ధం చేసేవారు. (6-8)

యుద్ధరంగంలో అసురులు చంపిన సురలను మాత్రమ్ ఉదారబుద్ధుగల బృహస్పతి తిరిగి బ్రతికింపలేదు. (9)

తేజోవంతుడయిన శుక్రునికి తెలిసిన మృతసంజీవనీ విద్య బృహస్పతి ఎరుగడు. అందువల్ల దేవతలు మిక్కిలి విషాదాన్ని పొందారు. (10)

శుక్రునివల్ల భయంతో విచారిస్తున్న దేవతలు బృహస్పతి పెద్దకొడుకైన కచుని సమీపించి ఇలా అన్నారు. (11)

నిన్ను సేవిస్తున్న మమ్మల్ని ఆదరించు. మాకు ఉత్తమమైన సాహాయ్యం చెయ్యి. తేజస్సుగల బ్రాహ్మణుడైన శుక్రునిలో ఉన్నవిద్యను ఇక్కడకు వేగంగా అపహరించుకొనిరా! అపుడు నీవు హవిర్భాగాన్ని మాతోపాటు స్వీకరింపగలవు. ఆ శుక్రాచార్యుని వృషపర్వుని దగ్గర చూడగలవు. (12,13)

శుక్రుడు దానవులను మాత్రమే రక్షిస్తున్నాడు. దేవతలను రక్షించడంలేదు. యౌవనంలో ఉన్న నీవు ఆ శుక్రుని ఆరాధించడానికి సమర్థుడవు. (14)

ఆ మహాత్ముని కూతురు ప్రీతిపాత్రురాలు అయిన దేవయానిని సేవించడానికి కూడ నీవే సమర్థుడవు. మరొకరు ఎవరూ ఆ పని చేయగలవారు లేరు. (15)

నడవడిక, దయ, తీయనిమాటలు, ఆచారం, ఇంద్రియ నిగ్రహం వీటన్నింటిచేత దేవయానిని సంతుష్టురాలిని చేస్తే ఆ విద్యను నిశ్చయంగా పొందగలవు. (16)

'అలాగే' అని పలికి బృహస్పతి కుమారుడైన కచుడు అపుడు దేవతలచే పూజింపబడి అక్కడనుండి వృషపర్వుని సమీపానికి వెళ్లాడు. (17)

రాజా! దేవతలచే పంపబడ్డ ఆ కచుడు తొందరగా రాక్షసరాజయిన వృషపర్వుని నగరానికి వెళ్ళి, శుక్రుని దర్శించి ఇలా పలికాడు. (18)

అంగిరసుని పౌత్రుడు, సాక్షాత్తూ బృహస్పతి కుమారుడు, కచుడని పిలువబడే నన్ను శిష్యునిగా తమరు స్వీకరింపగొరుతున్నాను. (19)

బ్రాహ్మాణోత్తమా! గురువైన నీపట్ల నేను వేయిసంవత్సరాలు బ్రహ్మచర్యాన్ని పాటిస్తాను. నన్ను శిష్యునిగా అంగీకరించగోరుతున్నాను. (20)

అపుడు శుక్రుడిలా అన్నాడు - కచా! నీకు స్వాగతం! నీ మాటను అంగీకరిస్తున్నాను. గౌరవింపదగిన నిన్ను గౌరవిస్తే బృహస్పతిని గౌరవించినట్లే. (21)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు- కచుడు శుక్రునితో 'అలాగే' అనిపలికి ఆ బ్రహ్మచర్య వ్రతాన్ని స్వీకరించాడు. కవిపుత్రుడైన శుక్రునిచే స్వయంగా ఆదేశింపబడిన ఆ వ్రతాన్ని స్వీకరించాడు. (22)

ఆ కచుడు శుక్రుడు చెప్పినప్రకారం వ్రతానికి అదే తగిన సమయంగా భావించి స్వీకరించాడు. భరతశ్రేష్ఠా! ఉపాధ్యాయుని, దేవయానిని అతడు సేవిస్తూ ఉన్నాడు. నిత్యమూ వారిద్దరిని సేవిస్తూ పాడుతూ, నృత్యంచేస్తూ, వీణాదులను వాయిస్తూ దేవయానిని సంతోష పెట్టాడు. (23,24)

మంచినడవడిక గల ఆ కచుడు యౌవనంలో ఉన్న కన్య అయిన దేవయానిని పూలతో, పలాలతో సంతోషపెట్టాడు. ఆమె ఆజ్ఞలను నిర్వర్తించి సంతోషపెట్టాడు. (25)

దేవయాని కూడా బ్రహ్మచర్యవ్రత నియమం పాటిస్తూన్న ఆ బ్రాహ్మణుని పాడుతూ, ఆడుతూ ఏకాంతంగా సేవించింది. (26)

ఈవిధంగా బ్రహ్మచర్యవ్రతం ఆచరిస్తున్న కచునికి అక్కడ ఐదువందల సంవత్సరాలు గడిచాయి. దానవులు అతని గురించి తెలుసుకొని, అడవిలో ఒంటరిగా గోవులను రక్షిస్తూన్న కచుని చూసి, సహింపలేక, బృహస్పతిమీది ద్వేషం వల్ల, మృతసంజీవినీ విద్యను రక్షించడంకోసం అతనిని చంపేశారు. (27,28)

వారు కచుని చంపి ముక్కముక్కలుగా చేసి తోడేళ్ళకు వేశారు. సాయంకాలానికి గోవులు, గోపాలకుడు (కచుడు) లేకుండానే స్వయంగా తమనివాసానికి తిరిగి వచ్చాయి. (29)

అడవి నుండి కచుడులేకుండా తిరిగి వచ్చిన గోవులను దేవయాని చూసి, తగిన సమయంలో తండ్రితో ఇలా పలికింది. (30)

దేవయాని ఇలా అంది - ప్రభూ! నీ అగ్నిహోత్రంలో హోమం చేయబడింది. సూర్యుడు కూడ అస్తమించాడు. గోవులు గోపాలకుడు లేకుండానే తిరిగివచ్చాయి. నాయనా! కచుడు కనబడటంలేదు. (31)

తండ్రీ! కచుడు చంపబడి ఉంటాడు, లేదా మరణించి ఉంటాడు, ఇది స్పష్టం. అతడు లేకుండా నేను జీవింపలేను. ఇది నిజం. నీకు చెపుతున్నాను. (32)

అప్పుడు శుక్రుడిలా అన్నాడు - 'ఇదుగో ఇలా రా' అని పలికి 'మరణించిన కచుని నేను మరల జీవింపజేస్తాను.' అని చెప్పి వెంటనే సంజీవినీ విద్యను ప్రయోగించి కచుని ఆహ్వానించాడు. (33)

అలా శుక్రునిచే పిలువబడ్డ కచుడు తోడేళ్ళ శరీరాలను చీల్చుకుని బయటకు వచ్చి ఎదురుగా ప్రత్యక్షమయ్యాడు. కచుడు ఆ విద్యతో ఆనందించాడు. (34)

దేవయాని 'ఎందువల్ల ఆలస్యం చేశావు' అని కచుని అడిగింది. ఆమెతో అతడిలా అన్నాడు - సమిధలు, కుశలు మొదలగువానిని, కాష్ఠాలను తీసికొని వస్తూ శ్రమవల్ల భారంవల్ల బాధకల్గి వటవృక్షాన్ని ఆశ్రయించాను. గోవులుకూడా చెట్టునీడను ఆశ్రయించాయి. (35,36)

అసురులు అక్కడ నన్ను చూసి నీవెవరు? అని అడిగారు. బృహస్పతి కుమారుడను. కచుడని పేరు. (37)

అని చెప్పినమాత్రాన, నన్ను చంపి, ముద్దచేసి రాక్షసులు కుక్కలకు తోడేళ్ళకు వేసి, సుఖంగా తమనివాసానికి వెళ్లారు. (38)

భద్రా! మహాత్ముడైన భార్గవుడు తన విద్యచేత పిలువగానే నీదగ్గరకు ఇక్కడకు వచ్చాను. ఎట్లాగో బ్రతికాను. (39)

ఈవిధంగా బ్రాహ్మణకన్య దేవయాని అడగ్గానే 'నేను చంపబడ్డాను' అని తన వృత్తాంతాన్ని చెప్పాడు. మళ్లీ దేవయాని చెప్పగా మరొకరోజు అతడు అనుకోకుండా పూలు తేవడానికి వెళ్లాడు. (40)

బ్రాహ్మణుడైన కచుడు (పూలకోసం) వనానికి వెళ్లాడు. దానవులు అతడిని చూశారు. మళ్లీ అతనిని చంపి ముద్దచేసి సముద్రజలాల్లో కలిపారు. (41)

కచుడు వెళ్ళి చాలాసేపయింది. దేవయాని తండ్రికి అతని గురించి నివేదించింది. భార్గవుడు మళ్ళీ విద్యచేత ఆహ్వానించాడు. బృహస్పతి కుమారుడైన కచుడు మళ్ళీ వచ్చి జరిగిన వృత్తాంతాన్ని ఉన్నదున్నట్లుగా నివేదించాడు. (42)

తరువాత మూడవసారి రాక్షసులు చంపి, తగలబెట్టి. పొడిచేసి, మద్యంలో కలిపి శుక్రాచార్యునికే ఇచ్చారు. (43)

అటుపై దేవయాని మళ్లీ తండ్రితో ఇలా అన్నది. నాయనా! పూలు తేవడానికి పంపాను. కచుడు కనబడడంలేదు'. (44)

తండ్రీ! కచుడు చనిపోయిఉంటాడు. లేదా చంపబడి ఉంటాడు. నేను నిజం చెపుతున్నాను. కచుడు లేకపోతే నేను బ్రతుకను. (45)

మైవం శుచో మా రుద దేవయాని

సురద్విషశ్చైవ జగచ్చ సర్వమ్

శుక్రుడిలా అన్నాడు - అమ్మాయీ! బృహస్పతి కుమారుడైన కచుడు ప్రేతమార్గంలో వెళ్లాడు, మరణించాడు. నావిద్యచే జీవితుడౌతున్నా మరల మరల చంపబడుతున్నాడు. నేనేం చెయ్యను. దేవయానీ! ఇలా దుఃఖించకు. నీవంటిది మరణించిన వానిని గురించి దుఃఖించకూడదు. బ్రహ్మ, బ్రాహ్మణులు, ఇంద్రాది దేవతలు, వసువులు, అశ్వినులు, రాక్షసులు, సమస్తజగత్తు సంధ్యాసమయంలో నాప్రభావం వల్ల నీకు శిరస్సువంచి నమస్కరిస్తారు. (అటువంటి నీవు దుఃఖించడమేమిటి?) ఈ బ్రాహ్మణుడు మరల జీవింపచేయడానికి శక్యం కాడు. జీవింపజెసినా మళ్ళీ బంధింపబడుతూ చంపబడుతూనే ఉన్నాడు. (46-48)

యస్యాంగిరా వృద్ధతమః పితామహో

దేవయాని ఇలా అంది - మిక్కిలి వృద్ధుడయిన అంగిరసుని మనుమడు, తపోనిధి బృహస్పతి కొడుకు అయిన కచుని గురించి ఎలా దుఃఖించకుండా ఉంటాను? నేను ఏడవకుండా ఎలా ఉండగలను? (49)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - దేవయాని చేత బాధనొందిన ఆ శుక్రాచార్యుడు కూతురుపట్ల కంగారువల్ల కచుని ఆహ్వానించాడు. నాదగ్గరకు వచ్చిన శిష్యులను చంపుతున్న రాక్షసులు నన్ను ద్వేషిస్తారు. ఇందులో సందేహం లేదు. (51)

రౌద్రస్వభావం గల ఈ రాక్షసులు నన్ను అబ్రాహ్మణూనిగా చేయగోరుతున్నారు. అందుకే నిత్యమూ నాకు విరుద్ధంగా వ్యవహరిస్తున్నారు. ఈ బ్రహ్మ హత్యా పాపానికి అంతం లేదు! బ్రహ్మహత్య ఎవరిని దహింపదు? ఇంద్రుని కూడా దహిస్తుంది. (52)

గురువు వల్ల భయపడి, అతని విద్యచే పిలువబడి కచుడు ఉదరంలో ఉండి మెల్లగా ఇలా మాట్లాడాడు.

కచుడు ఇలా అన్నాడు - పూజ్యుడా! నన్ను అనుగ్రహించు. కచుడను నేను నమస్కరిస్తున్నాను. మీకుమారుడు మిక్కిలి ఇష్టుడైనట్లే నన్నుకూడ భావించండి.

తమబ్రవీత్ కేన పథొపనీతః

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - విప్రా! నీవు నా ఉదరంలో ఉన్నావు. అక్కడికి ఏవిధంగా వెళ్లావు? చెప్పు. (53)

తవ ప్రసాదాన్న జహాతి మాం స్మృతిః

కచుడిలా అన్నాడు - నీ అనుగ్రహం వల్ల నాస్మృతి పోలేదు. ఏది ఏవిధంగా జరిగిందో అదంతా స్మరిస్తున్నాను. ఈవిధంగా నాతపస్సు క్షీణించలేదు. అందువల్లనే ఘోరమైన ఈక్లేశాన్ని సహిస్తున్నాను. (54)

కావ్యా! రాక్షసులు నన్ను చంపి, దహించి, పొడిచేసి సురలోకలిపి నీకు ఇచ్చారు. విప్రా! మీరుండగా నేను దైవీమాయనుగాని, ఆసురీమాయనుగాని ఏవిధంగా ఉల్లంఘించగలను. (55)

కిం తే ప్రియం కరవాణ్యద్య వత్సే

శుక్రుడిలా అన్నాడు - అమ్మాయీ! ఇపుడు నేను నీకు ఇష్టమైనదేది చేయాలి? నామకరణంచేతనే కచుడు జీవిస్తాడు. నాఉదరాన్ని భేదించడంకంటె వేరొక ఉపాయంలేదు. అలా అయితేనే నాఉదరంలోని కచుడు ఎదురుగా కనబడగలడు. (56)

ద్వౌ మాం శోకావగ్నికల్పౌ దహేతాం

దేవయాని ఇలా అంది - నన్ను ఈ రెండుదుఃఖాలు అగ్నివలె దహిస్తున్నాయి. కచుని నాశనం, నీకుహాని. కచుడు నశిస్తే నాకు శాంతిలేదు. నీకు హాని జరిగితే నేను జీవించలేను. (57)

సంసిద్ధరూపోఽసి బృహస్పతేః సుత

శుక్రుడిలా అన్నాడు - బృహస్పతి కుమారా! ఇపుడు నీవు (కార్య) సిద్ధి పొందినవాడవు. ఎందుకంటే దేవయాని భక్తుడవైన నిన్ను కోరుకొంటోంది. నీవు కచరూపంలో ఉన్న ఇంద్రుడవు కాకపోతే, ఈ సంజీవినీ విద్యను పొందు. (58)

ఒక్క బ్రాహ్మణుడు తప్ప వేరొకడెవడూ నాఉదరం నుండి మళ్ళీ జీవిస్తూ బయటకు రాకూడదు. అందువల్ల ఈవిద్యను పొందు. (59)

నాయనా! నా శరీరంనుండి జీవంతో బయటకు వచ్చి నాఖు పుత్రతుల్యుడవై, నన్ను మరల భావించి జీవింపచెయ్యి. గురువునుండి విద్యనుపొంది, విద్వాంసుడవైన తవాతకూడ ధర్మబద్ధమయిన దృష్టితో చూడాలి. (60)

గురోః సకాశాత్ సమవాప్య విద్యాం

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - గురువు దగ్గర నుండి విద్యపొంది, శుక్రుని ఉదరం చీల్చుకొని కచుడు తత్ క్షణం బయటకు వచ్చాడు. అపుడతడు శుక్లపక్షం చివరవచ్చే పున్నమినాటి చంద్రునిలా ఉన్నాడు. (61)

కచుడు బ్రహ్మరాశివలె పడిఉన్న ఆ శుక్రుని చూచి, తాను పొందిన విద్యచేత శుక్రుని బ్రతికించి పైకి లేవదిశాడు. సంజీవినీవిద్యను పొంది కచుడు నమస్కరించి పిమ్మట ఇలా అన్నాడు. (62)

విద్యలేని నాచెవులలో అమృతంవంటి మృతసంజీవినీ విద్యను నింపిన ఈ శుక్రాచార్యుని నేను నాతల్లిగా, తండ్రిగాకూడ భావిస్తున్నాను. అతడు చేసిన దానిని (ఉపకారాన్ని) గుర్తుంచుకొని అతనికి ద్రోహం చేయరాదు. (63)

సర్వోత్తమమైన వేదజ్ఞానాన్ని ఇచ్చి, నిధులన్నింటికి పెన్నిధి అయిన గురువునుండి విద్యలను పొంది పూజింపదగిన గురువును ఆదరించనివారు లోకంలో అప్రతిష్ఠను పొంది, పాపలోకాలకు వెళ్తారు. (64)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - విద్వాంసుడైన శుక్రుడు సురాపానంవల్ల మోసగింపబడి, గుర్తు (జ్ఞానం) నశించి మిక్కిలి ఘోరమైన స్థితిని పొందాడు. ఆ స్థితిలో తనకు ప్రియశిష్యుడైన కచుని చూసి కూడా, మద్యంచేత మోహితుడై మద్యాన్ని త్రాగాడు. ఈవిషయం తలుచుకొని మహానుభావుడైన శుక్రుడు కోపంతో లేచి, విప్రులకు హితాన్ను చేయగోరి, సురాపానం పట్ల కోపించి స్వయంగా ఈ మాటలన్నాడు. (65,66)

ఈ లోకంలో ఇప్పటినుండి ఏ బ్రాహ్మణుడైనా తెలివితక్కువతనంతో మోహంవల్ల మద్యాన్ని త్రాగితే, అతడు ధర్మం తప్పినవాడు, బ్రహ్మహత్య చేసినవాడూ కాగలడు. ఈలోకంలోను, పరలోకంలోను నిందితుడౌతాడు. (67)

సమస్తలోకంలోను విప్రధర్మశాస్త్రానికి హద్దయిన ఈ మర్యాదను నేను స్థాపిస్తున్నాను. గురువులకు సేవచేయాలనుకొనే శిష్యులు, సత్పురుషులు, విప్రులు సమస్తదేవలోకాలు ఈ మాటను వినండి. (68)

అని ఈ విధంగా చెప్పి తపోనిధులకు నిధి, కొలవశక్యం గాని మహానుభావుడు అయిన శుక్రుడు దైవంపట్ల విముఖమైన బుద్ధిగల ఆ దానవులను పిలిచి ఇలా చెప్పాడు. (69)

దానవులారా! మీకు చెపుతున్నాను. మీరు ఇంకా బాలచేష్టలు చేస్తున్నారు. కచుడు విద్యాసిద్ధి పొందినవాడు. నాదగ్గరే ఉంటాడు. సంజీవినీ విద్యను పొంది నాతో సమానమైన ప్రభావం కలవాడు, మహాత్ముడు, బ్రాహ్మణుడు, బ్రహ్మస్వరూపుడూను. (70)

(దేవతల కారణంగా దుష్కరమైన కర్మను కచుడు చేశాడు. దానివల్ల కలిగిన కీర్తి జీర్ణించిపోదు. యజ్ఞభాగం కూడ ఉంటుంది.) ఇంతమాత్రం చెప్పి భార్గవుడు విరమించాడు. దానవులు ఆశ్చర్యపడి స్వనివాసాలకు వెళ్ళారు. (71)

ఆ కచుడు గురువు వద్ద వెయ్యిసంవత్సరాలు ఉండి, గురువుచే అనుమతింపబడి స్వర్గానికి వెళ్ళగోరాడు. (72)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున సంభవపర్వమను ఉపపర్వమున యయాత్యుపాఖ్యానమను డెబ్బది ఆరవ అధ్యాయము. (76)

(దాక్షిణాత్య అధికపాఠము 2 శ్లోకాలతో కలిపి మొత్తం 74 శ్లోకాలు)