వైశంపాయనుడు చెపుతున్నాడు - గాంధారీపుత్రుడయిన దుర్యోధనునితో కలిసి సుబలసుతుడైన శకుని యుధిష్ఠిర మహారాజు యొక్క రాజసూయ మహాయజ్ఞాన్ని చూచి వచ్చాడు. దుర్యోధనునికి ప్రీతికరమైన అభిప్రాయాన్ని తెలుసుకొన్నాడు. దుర్యోధనుని మాటలను విని, మహాప్రాజ్ఞుడైన ధృతరాష్ట్రుని సమీపించి శకుని ఇలా అన్నాడు. (1-3)

శకుని చెపుతున్నాడు - మహారాజా! దుర్యోధనుడు కాంతి తరిగిపోయి ఉన్నాడు. పాలిపోయాడు. చిక్కిపోయాడు. దీనుడై (అహంకారం చచ్చి) చింతాపరవశుడై ఉన్నాడు. అతని మనసులో ఏముందో తెలుసుకో ఱాజా! (4)

శత్రువుల వలన కలిగిన సహింపరాని కష్టాన్ని ఎందుకు పరీక్షించి తెలుసుకోవు? నీ పెద్దకొడుకు మనసులోని శోకాన్ని ఎందుకు గుర్తించవు? (5)

ధృతరాష్ట్రుడు అంటున్నాడు - నాయనా! దుర్యోధనా! మిక్కిలి దుఃఖంతో ఉన్నావు అని విన్నాను. కారణమేమిటి? కురునందనా! అది నాకు వినదగినది అయితే చెప్పు. (6)

నీవు కాంతిహీనుడవని, పాలిపోయావని, చిక్కిపోయావని, సతతమూ చింతిస్తూ ఉంటావని ఈ శకుని చెప్పాడు. నీకు శోకం కలుగడానికి కారణం కనిపించడమ్ లేదు. (7)

నాయనా! గొప్ప సంపద అంతా నీ అధీనంలోనే ఉంది. నీ తమ్ముళ్లు, స్నేహితులు కూడా నీకు అప్రియం చేయడం లేదు. (8)

అమూల్యమైన వస్త్రాలను ధరిస్తున్నావు. శుచి అయిన అన్నాన్ని తింటున్నావు. ఉత్తమజాతి గుఱ్ఱాలను ఎక్కి తిరుగుతున్నావు. ఇక పాలిపోవడానికి, చిక్కిపోవడానికి కారణమేమిటి? (9)

అమూల్యమైన శయ్యలు, మనసును రంజింపచేసే యువతులు, అన్ని ఋతువులలోను అనుకూలంగా ఉండే భవనాలు, కోరినట్లుగా సుఖాన్ని కలిగిమ్చే క్రీడాస్థానాలు; దేవతలకు వలె అన్నీ మాటమాత్రంగానే ఏర్పాటవుతాయి. సందేహం లేదు. పుత్రకా! అట్టి దుర్ధర్షుడవైన నీవు ఎందుకు శోకిస్తున్నావు? (10,11)

స్వర్గంలో ఉన్న ఇంద్రుని వలె అన్నికోరికలు అనుభవిస్తూ, శ్రేష్ఠమైన అన్నపానీయాలు పొందుతూ ఉన్న నీవు ఎందుకు శోకిస్తున్నావు?

నీవు కృపాచార్యునివద్ద నిరుక్తం, నిగమం, ఛందస్సు, షడంగసహితంగా అర్థశాస్త్రాన్ని, అష్టవ్యాకరణాలను చదువుకొని పండితుడవయ్యావు.

నాయనా! బలరాముడు, కృపాచార్యుడు, ద్రోణాచార్యుడు - వీరి వద్ద నీవు అస్త్రవిద్యను నేర్చుకొన్నావు. ప్రభువుగా అన్ని అనుభవిస్తున్నావు. సూత మాగధులు కొనియాడుతున్నారు. చక్కని ప్రజ్ఞ కలవాడవు. ఈ లోకంలో జ్యేష్ఠుడవై భోగాలు పొందుతున్నావు. అటువంటి నీకు ఈ శోకం కలుగడానికి మూలమేమిటి? అది నాకు చెప్పు తండ్రీ!

వైశంపాయనుడు చెపుతున్నాడు - ధృతరాష్ట్రుని మాటలను విని మూఢుడై క్రోధానికి చిక్కి దుర్యోధనుడు తన అభిప్రాయాన్ని వెల్లడిస్తూ తండ్రికి ఇలా బదులిచ్చాడు.

నేను తింటున్నాను, కట్టుకొంటున్నాను కూడా. కాని పిరికివాళ్లవలె చేస్తున్నాను. కాలంలో మార్పును కోరుకొంటూ, తీవ్రమైన ఈర్ష్యను మనసులో దాచుకొంటున్నాను. (12)

శత్రువులను సహించలేనివాడు, వారిని పరాభవించి, వారి వలన కలిగిన కష్టాల నుండి ప్రజలను విడిపించగలవాడై ఉండాలి. అతనినే పౌరుషం కలవానిగా చెప్పుకొంటారు. (13)

భారతా! సంతుష్టి సంపదను, గర్వాన్నీ హరిస్తుంది. దయ, భయం రెండూ కూడా అటువంటివే. ఈ గుణాలు కలిగినవాడు ఉన్నతపదవిని పొందలేడు. (14)

కుంతీనందనుడైన యుధిష్ఠిరుని యొక్క అతి ఉజ్జ్వలమైన సంపదను చూసిన తర్వాత నా భోగాలు నాకు రుచించడం లేదు. అది నన్ను వివర్ణుడిని చేస్తోంది. (15)

శత్రువుల వృద్ధిని, తన క్షీణత్వాన్ని తెలుసుకొని, కనబడకపోయినా ఆ కౌంతేయుల సంపదను వృధ్ధిపొందుతున్న దానిగా చూస్తూ (మనసులో ఊహించుకొంటూ) ఉండడం వలన నేను రంగుమారి, దీనుడినై, పాలిపోయి, చిక్కిపోయాను. (16 1/2)

యుధిష్ఠిరుడు తన గృహంలో నివసించే ఎనభై ఎనిమిది వేలమంది స్నాతకులను రక్షించి పోషిస్తున్నాడు. వారికి ఒక్కొక్కరికి ముప్పదిమంది చొప్పున దాసీలు ఉన్నారు. (17 1/2)

వీరుకాక ఇతరులు పదివేలమంది యుధిష్ఠిరుని భవనంలో బంగారు పాత్రలలో నిత్యమూ ఉత్తమమైన భోజనం భుజిస్తూ ఉంటారు. (18)

నలుపు, నీలం, ఎరుపు రంగులు కల కదళీమృగ చర్మాలను, అతివిలువైన కంబళ్లను కాంబోజరాజు అతనికి కానుకగా పంపాడు. (18 1/2)

అతనికి కానుకలుగా సమర్పించబడిన వందలకొద్దీ ఆడ ఏనుగులు, వేలకొద్దీ గోవులు, గుఱ్ఱాలు, ముప్పైవేల ఒంటెలు, ముప్పైవేల ఆడ గుఱ్ఱాలు అక్కడ తిరుగుతూ ఉంటాయి. రాజలోకమంతా కానుకలు తీసుకొని రాజభవనంలో గుమికూడారు. (19,20)

భూపతీ! ఈ మహాయజ్ఞంలో రాజులు యుధిష్ఠిరుని కోసం అనేక రకాల రత్నాలను మిక్కిలిగా తెచ్చారు. (21)

బుద్ధిమంతుడయిన ఆ యుధిష్ఠిరుని యజ్ఞానికి వచ్చినంత ధనం నేను ఇంతకుముందు చూడలేదు. వినను కూడా లేదు. (22)

మహారాజా! శత్రువు యొక్క అంతులేని ఆ ధనసమూహాన్ని చూచి నేను చింతాకులుడనై సుఖంగా ఉండలేకపోతున్నాను. (23)

బ్రాహ్మణులు, పొలాలు పండించే కాపులు, గోవులను రక్షిమ్చే వైశ్యులు వందల మంది గుంపులుగా మూడు ఖర్వాల సంఖ్య గల కానుకలను తీసుకొని వచ్చి, ఆపివేయడంతో ద్వారం వద్దే నిలిచిపోయారు. (24)

బంగారుమయమైన అందమైన కమండలాలను తెచ్చినవారికి, ఇంతింత ధనం తెచ్చినవారికి ప్రవేశమే దొరకలేదు. (25)

దేవకాంతలు ఇంద్రుని కొరకు అమృతాన్ని నింపి ఉంచినట్లుగా సముద్రుడు వరుణుడిచ్చిన కంచుపాత్రలో యుధిష్ఠిరుని కొరకు మధువు నింపి కానుకగా పంపాడు. (26)

వేయి బంగారు నాణేలతో చేయబడి, అనేక రత్నాలతో అలంకరింపబడి, కావడిలో పెట్టి తెచ్చిన కలశంలోని నీటిని వాసుదేవుడు ఉత్తమమైన శంఖంతో అభిషేకించాడు. (27)

అదంతా చూసి నాకు జ్వరం తగిలినట్టయింది. (బాధ వలన) ఆ కళాశాలను తీసుకొని పూర్వదక్షిణ సముద్రాలకు వెళ్తున్నారు. భరతశ్రేష్ఠా! అలాగే పశ్చిమ సముద్రానికి కూడా వెళ్లారు. పక్షులు, ఖేచరులు తప్ప ఉత్తరదిక్కుకు వెళ్లలేరు. అక్కడకు కూడా అర్జునుడు వెళ్లి అమితమైన ధనాన్ని కప్పంరూపంలో తెచ్చాడు. (28,29 1/2)

ఆ యుధిష్ఠిరుని రాజసూయయాగంలో ఒక అద్భుతం చెప్తాను. విను. (30)

లక్షమంది బ్రాహ్మణులు భుజించడం పూర్తికాగానే అక్కడ ఒక శంఖం మ్రోగేటట్లు ఏర్పాటు చేశారు. దాని ప్రకారం శంఖం ఎప్పుడూ మ్రోగుతూనే ఉంది. (31)

భారతా! మాటిమాటికి మోగుతున్న ఆశంఖధ్వనిని నిరంతరంగా విన్న నాకు శరీరం గగుర్పొడిచింది. (32)

మహారాజా! యజ్ఞాన్ని చూడడానికి వచ్చిన పెక్కుమంది రాజులచేత క్రిక్కిరిసిపోయిన ఆ సభాభవనం నక్షత్రాలతో నిండిన నిర్మలమైన ఆకాశంలా శోభిల్లింది. (33)

జనాధిపా! బుధ్ధిమంతుడయిన ఆ పాండుకుమారుని యజ్ఞానికి రాజులు సమస్తరత్నాలను తీసుకొనివచ్చారు. (34)

రాజులు వైశ్యుల వలె ద్విజులకు భోజనాలు వడ్డించారు. రాజా! యుధిష్ఠిరుని వద్ద ఉన్న సంపద దేవేంద్రుని వద్ద కాని, యమ, వరుణ, కుబేరుల వద్దగాని లేదు. (35)

పాండుపుత్రుని ఆ ఉత్కృష్టమైన సంపదను చూచి దహించుకుపోతున్న మనసుతో నేను శాంతిని పొందలేకపోతున్నాను. (36)

పాండవుల ఐశ్వర్యం పొందకపోతే నాకు శాంతిలేదు. యుద్ధాన్ని చేసైనా పొందుతాను. లేదంటే శత్రువుల చేతిలో మరణిస్తాను. ఇటువంటి దశలో ఉన్న నేను జీవించి ఏం ప్రయోజనం? పరంతపా! పాండవులు దినదినాభివృద్ధి పొందుతున్నారు. మనవృద్ధి నిలిచిపోయింది.

శకుని అంటున్నాడు - సత్యపరాక్రమా! యుధిష్ఠిరుని వద్ద నీవు చూచిన ఆ సాటిలేని సంపదను పొందే ఉపాయం నేను చెప్తాను విను. (37)

భారతా! ఈ భూమండలంలో నేను ద్యూతవిద్య బాగా తెలిసినవాడిని. దానిలోని మర్మాలను ఎరిగినవాడను. పందెం ఒడ్డడం తెలిసినవాడిని. పాచికలు విసరడంలో విశేషజ్ఞానం కలవాడిని. (38)

కుంతీసుతుడైన యుధిష్ఠిరుడు ద్యూతప్రియుడే కాని పాచికలు వేయడం అతనికి తెలియదు. (38 1/2)

జూదానికి గాని యుద్ధానికి గాని పిలిస్తే అతడు తప్పక వస్తాడు. (39)

ప్రభూ! మోసం చేసి అయినా సరే అతనిని తప్పక గెలుస్తాను. ఆ దివ్యసంపదనంతా తెచ్చిపెడతాను. అతనిని పిలువు. (40)

వైశంపాయనుడు చెపుతున్నాడు.

శకుని ఇలా అనగానే దుర్యోధనమహారాజు వెంటనె (ఆమాట అందిపుచ్చుకొని) ధృతరాష్ట్రునితో ఇలా అన్నాడు. 'రాజా! అక్షకోవిదుడు అయిన ఇతడు జూదంతో పాండుపుత్రుని సంపదను తీసికొనిరావడానికి ఉత్సాహ పడుతున్నాడు. కాబట్టి మీరు అనుజ్ఞ ఇవ్వండి.' (41,42)

ధృతరాష్ట్రుడు అంటున్నాడు - విదురుడు మహాప్రాజ్ఞుడు. మంత్రి. అతని శాసనాన్ని అనుసరించి ఉంటాను నేను. అతనిని కలుసుకొని ఈ కార్యవిషయంలో ఏమి నిశ్చయించాలో తెలుసుకొంటాను. (43)

దీర్ఘదర్శి అయిన అతడు ధర్మాన్ని పురస్కరించుకొని మిక్కిలి హితమై, రెండు పక్షాలనూ తగిన కార్యాన్ని నిశ్చయించి చెప్పుతాడు. (44)

దుర్యోధనుడు అంటున్నాడు - విదురుడు నిన్ను కలుసుకొంటే అతడు నిన్ను ఈ కార్యం నుండి మరలించుతాడు. రాజేంద్రా! నీవు అలా మరలితే నేను చనిపోతాను. ఇది నిశ్చయం. (45)

రాజా! నేను పోతే అప్పుడు నీవు విదురునితో సుఖంగా ఉండు. ఈ భూమినంతా నీవే అనుభవించు. నాతో నీకు పనేమిటి? (46)

వైశంపాయనుడు చెపుతున్నాడు - దుర్యోధనుని యొక్క ఆర్తితో కూడిన ఆ ప్రణయోక్తిని విని ధృతరాష్ట్రుడు దుర్యోధనుని ఆలోచనకు మొగ్గు చూపి, సేవకులతో ఇలా అన్నాడు. (47)

వేయిస్తంభాలతో, వంద ద్వారాలతో విశాలమైన అందమైన చూడచక్కని ఒక సభాభవనాన్ని త్వరగా శిల్పులు నిర్మించాలి. (48)

ఆ తరువాత అన్నిదేశాల నుండి చెక్కుడుపనివారిని పిలిపించి ఆ భవనంలో రత్నాలను పరిపించాలి. ఆ రీతిగా అమర్చి చక్కగా ప్రవేశయోగ్యమైన తరువాత మెల్లగా నాకు తెలియచేయండి. (49)

మహారాజా! దుర్యోధనుని శాంతికోసం ఇలా నిశ్చయించి ధృతరాష్ట్రమహారాజు విదురుని కొఱకు సేవకుని పంపాడు. (50)

విదురుని అడుగకుండా అతడు స్వయంగా ఏదీ నిశ్చయించడు. జూదం వలన కలిగే దోషాలను తెలిసి కూడా అతడు పుత్రమమకారానికి లొంగిపోయాడు. (51)

బుద్ధిమంతుడయిన విదురుడు కలహానికి ద్వారభూతమయిన, వినాశనాన్ని కలిగించే జూదం జరగనున్నదనే వార్తను విని ధృతరాష్ట్రుని వద్దకు పరుగెత్తుకు వచ్చాడు. (52)

ఆ సోదరుడు విదురుడు మహాత్ముడైన పెద్దన్నగారిని సమీపించి, శిరసుతో పాదాభివందనం చేసి ఇలా అన్నాడు. (53)

విదురుడు అంటున్నాడు - రాజా! మీ యొక్క ఈ నిశ్చయాన్ని నేను మెచ్చుకోలేను. జూదం కారణంగా పుత్రుల మధ్య కలహం రాకుండా చేయండి. (54)

ధృతరాష్ట్రుడు చెపుతున్నాడు - విదురా! దేవతలు మనలను అనుగ్రహిస్తే నా పుత్రులకు, పాండుపుత్రులకు కలహం రాదు. ఇందులో సందేహం లేదు. (55)

అశుభమైనా, శుభమైనా, హితమైనా, అహితమైనా గానీ సుహృద్ద్యూతం జరిగితీరుతుంది. నిస్సందేహంగా ఇది దైవం వలననే జరిగింది. (56)

భారతా! నేను, ద్రోణుడు, భీష్ముడు, నీవు దగ్గరలో ఉండగా ఎటువంటి దైవవిహితమైన అన్యాయమూ జరగదు. (57)

వాయుసమానవేగం గల గుఱ్ఱాలను పూన్చిన రథం ఎక్కి ఈ రోజే ఖాండవప్రస్థానికి వెళ్లు. యుధిష్ఠిరుని తీసుకొనిరా. (58)

విదురా! నా నిర్ణయమ్ గూర్చి చెప్పకు. ఇది నీకు నేను చెపుతున్నాను. ఈ జూదాన్ని ఘటింపచేసిన దైవం బలీయమని అనుకొంటున్నాను. (59)

ఇలా ఆదేశింపబడిన బుద్ధిమంతుడైన విదురుడు ఇది జరగకూడదు అని ఆలోచిస్తూ, మిక్కిలి దుఃఖంతో మహాప్రాజ్ఞుడైన భీష్ముని వద్దకు వెళ్లాడు. (60)

ఇది శ్రీమహాభారతమున సభాపర్వమున ద్యూతపర్వమను ఉపపర్వమున దుర్యోధన సంతాపమను నలువది తొమ్మిదవ అధ్యాయము. (49)

(దాక్షిణాత్య అధికపాఠము 7 శ్లోకములు కలిసి మొత్తం 67 శ్లోకములు)