జనమేజయుడు అన్నాడు.

ప్రభాస తీర్థాన్ని చేరిన యాదవులు, పాండవులు ఏమి చేశారు? వారి మధ్య సంభాషణ ఎలా సాగింది? మహాత్ములు సర్వశాస్త్రపారంగతులు అయిన యాదవపాండవులు ఒకరికొకరు హితాన్ని ఆచరించే వారుకదా! (1,2)

సముద్రతీరతీర్థాల్లో పవిత్రం అయింది ప్రభాసతీర్థం. అక్కడకు చేరిన యాదవవీరులు పాండవులచుట్టూ చేరి కూర్చున్నారు. (3)

పిమ్మట ఆవుపాలు, మొల్లపూలు, చంద్రుడు, తామర తూళ్ళు, వెండి వంటి తెల్లదనం కల్గి, హలాయుధుడైన బలరాముడు శ్రీకృష్ణునితో అన్నాడు. (4)

బలదేవుడు పలికాడు - ఆచరించిన ధర్మం అభ్యుదయ కారణం కాదు. ఆచరించిన ఆధర్మం పరాజయకారణమూ కాదు. మహాత్ముడైన యుధిష్ఠిరుడు నారబట్టలు కట్టి. జడలు ధరించి వనంలో బాధలు పడుతున్నాడు. (5)

అధర్మపరాయణుడైన దుర్యోధనుడు భూమిని పరిపాలిస్తున్నాడు. అతనిని భూదేవి తనలో కలుపుకోవడం లేదు. మందబుద్ధులు ఇది చూచి ధర్మం చేయటం కంటె అధర్మం ఆచరించటం మేలు అని భావిస్తారు. దుర్యోధనుడు ప్రతిదినం వృద్ధిని పొందుతుంటే, ధర్మజుడు రాజ్యాన్ని కోల్పోయి దుఃఖిస్తుంటే మనుష్యులు ఏమి ఆచరించాలి? అనే సందేహం వారిలో వారికి కలుగుతోంది. (6,7)

ధర్మరాజు సాక్షాత్తుగా యమధర్మరాజు కుమారుడు. ధర్మాన్ని, సత్యాన్ని ఆశ్రయించి దానశీలి అయి ఉన్నాడు. ధర్మజుడు రాజ్యాన్ని, సుఖాన్ని విడుస్తాడు. కాని ధర్మాన్ని విడువడు. ధర్మాన్ని విడచి ఎవడు అభ్యుదయాన్ని పొందగలడు? (8)

భీష్ముడు, కృపుడు, ద్రోణుడు, ధృతరాష్ట్రుడు, కుంతీపుత్రులను రాజ్యం నుంచి వెడల గొట్టి సుఖాన్ని అనుభవిస్తున్నారు. భరతకుల వృద్ధులకు నింద అగుగాక! వారి బుద్ధి ఎల్లప్పుడు పాపం వైపే సాగుతోంది. (9)

పాపాత్ముడైన ధృతరాష్ట్రుడు పరలోకంలో పితరులను కలిసి తన చర్యలను ఏవిధంగా సమర్థించుకొంటాడు? "పాండుపుత్రుల పట్ల నేను సక్రమంగా వ్యవహరించాను." అని చెప్పగలడా? రాజ్యం నుంచి వెడల గొట్టి, మోసగించిన దానికి సమాధానం అతని వద్ద ఏది? (10)

'నేత్రాలతో ఏ పాపం చేయడం వల్ల నాకీ అంధత్వం వచ్చింది? అని అతని బుద్ధి ఆలోచించటం లేదు. 'కుంతీపుత్రుని రాజ్యానికి దూరం చేసి' భూతలంపై మళ్ళీ రాజులతో పుట్టితే నా దశ ఎట్లుంటుంది? అని ఆలోచించటం లేదు. (11)

విచిత్రవీర్యుని పుత్రుడైన ధృతరాష్ట్రుడు అతని పుత్రుడైన దుర్యోధనుడు ఈ క్రూరమైన పనులు చేసి పితృలోకంలో బంగారం వలె మెరిసే వికసించిన పూలు కల వృక్షాలను నిశ్చయంగా కలలో చూస్తున్నారు. (మృత్యువు సమీపించింది అని దీని అర్థం.) (12)

దృఢస్కందాలు, విశాలనేత్రాలు గల పెద్దలు భీష్మాదులు ధృతరాష్ట్రుడు విషయం ప్రశ్నిస్తాడో అది ఆచరించటం లేదు. సోదరసహితుడై ఆయుధ ధారి అయిన యుధిష్ఠిరుని పట్ల భయంతో మోసంతో వనానికి పంపాడు. (13)

గొప్ప బాహువులు గల, శత్రువులను శస్త్రాస్త్రాలు లేకుండ చంప గల భీమసేనుని సింహనాదం విని శత్రుగణాలు ఒక్కసారిగా మలమూత్రాలు విడుస్తారు. (14)

వేగవంతుడైన ఆ భీముడు ఆకలి దప్పికలచేత, మార్గసంచారం చేతనూ బలహీనుడైనాడు. ఈ భయంకర వనవాసఘోరాన్ని స్మరిస్తూ యుద్ధసమయంలో ఎవరినీ ప్రాణాలతో విడువడు అని నా అభిప్రాయం. (15)

ఇతని బలంతో, పరాక్రమంతో సమానమైనవాడు వేరొకడు భూమిపై లేడు. చలిగాలి, ఎండ వీటిచే ఇతని శరీరం ఇప్పుడు కృశించింది. కాని యుద్ధంలో శత్రువుల్లో ఒక్కణ్ణి కూడ విడువడు. (16)

పూర్వదిగ్విజయయాత్రలో ఒక్కడే భీముడు రాజులందర్నీ సేనతో సహా జయించి తిరిగి వచ్చాడు. ఈనాడు నారబట్టలు కట్టి, ఆ వేగం తగ్గి, అడవిలో కష్టాలు అనుభవిస్తున్నాడు. సముద్రతీరంలో దక్షిణదిక్కున ఎదిరించిన రాజులందరినీ జయించిన సహదేవుడు తాపసవేషధారియై దిగులతో నున్నాడు. (17,18)

నకులుడు ఒక్కడే పడమర దిక్కున ఉన్న రాజులందరినీ యుద్ధనిపుణతతో జయించాడు. ఇప్పుడు కందమూలఫలాలతో జీవయాత్ర సాగిస్తున్నాడు. జడలు కట్టి మాసిన శరీరంతో ఉన్నాడు. (19)

ద్రుపదుని యాగంలో యజ్ఞవేది నుంచి పుట్టిన ద్రౌపది సుఖాలకు యోగ్యురాలు, పతివ్రత అయినా ఇదేవనంలో దుఃఖాన్నే ఎలా సహిస్తోంది? (20)

ధర్మ, వాయు, ఇంద్ర అశ్వినీదేవతలపుత్రులు అయిన వీరు సుఖాన్ని అనుభవించడానికి యోగ్యులై ఉండి కూడా వనవాసం చేస్తూ, మోసగింపబడి సుఖానికి దూరం అయ్యారు. (21)

భార్యతో, సోదరులతో సహా ధర్మరాజు ద్యూతంలో ఓడిపోయాడు. అనుచరులను కోల్పోయాడు. అవినీతిపరాయణుడైన దుర్యోధనుడు వృద్ధిని పొందుతుంటే పర్వతసహితమయిన భూమి ఎందుకు కుంగిపోవటం లేదో నాకు తెలియటం లేదు. (22)

ఇది శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున తీర్థయాత్రాపర్వమను ఉపపర్వమున లోమశతీర్థయాత్రలో బలరామవాక్యమను నూట పందొమ్మిదవ అధ్యాయము. (119)