అష్టావక్రుడు పలికాడు. - బ్రాహ్మణుడు మార్గంలో లేనప్పుడు, అంధునికి, చెవిటివానికి, స్త్రీలకు, బరువుమోసేవానికి, రాజుకూ మార్గం ఇవ్వాలి. బ్రాహ్మణుడు ఆ మార్గంలోకి వస్తే ముందుగా అతనికే మార్గం కల్పించాలి. (1)

రాజు పలికాడు - నేను నీకోసం మార్గాన్ని ఇస్తున్నాను. ఏ దారి నీకిష్టమైతే దానిలో సంచరించు. అగ్ని చిన్నదైనా తేలికగా చూడరాదు. బ్రాహ్మణులకు ఇంద్రుడైనా నమస్కరిస్తాడు. (2)

అష్టావక్రుడు పలికాడు - మేము ఇద్దరం నీ యజ్ఞం చూడాలని వచ్చాం. మాకు కోరిక చాలాబలంగా ఉంది. మేము అతిథులుగా వచ్చాం. నీ యజ్ఞంలో ప్రవేశించడానికి ద్వారపాలకునికి అనుజ్ఞ ఇయ్యి అని కోరుతున్నాం. (3)

మేము ఇరువురం ఈ యజ్ఞాన్ని దర్శించడానికి వచ్చాం. పైగా జనకునితో కలిసి మాట్లాడ గోరుతున్నాం. ఈ ద్వారపాలుడు మమ్ము అడ్డగిస్తున్నాడు. మేం కోపంతో మండిపోతున్నాం. (4)

ద్వారపాలకుడు పలికాడు.

మేము బంది ఆజ్ఞను పాలించేవారం. మేం చెప్పే మాట మీరు వినండి. యజ్ఞశాలలో బ్రాహ్మణబాలకులు ప్రవేశింప వీలుకాదు. వృద్ధులు, బుద్ధిమంతులు అయిన బ్రాహ్మణులే ప్రవేశించాలి. (5)

అష్టావక్రుడు పలికాడు - ఈ యజ్ఞశాల వృద్ధుల కోసం తెరిస్తే అప్పుడు అయినా మమ్మల్ని ప్రవేశించనివ్వాలి. మేము వృద్ధులం. తపస్సంపన్నులం, బ్రహ్మచర్య నియమంతో ఉన్నాం. వేదప్రభావం మాపై ఉంది. (6)

మేం పెద్దవారిని సేవిస్తాం. ఇంద్రియనిగ్రహం, కల వాళ్లం, జ్ఞానశాస్త్రంలో ఆరితేరినవారం. వయస్సును బట్టి చిన్నవాడని బ్రాహ్మణులను అవమానింపరాదు. చిన్న అగ్నికణం కూడ తాకినప్పుడు కాలుతుంది. (7)

ద్వారపాలకుడు పలికాడు. ఏకాక్షర బ్రహ్మను బోధించే అనేక రూపాలు గల సరస్వతీరూపమైన వాక్కు నీకు తెలిస్తే చెప్పు. నీవు నిన్ను బాలకునిగా తెలుసుకో. స్వయంగా ఎందుకు ప్రశంసించుకొంటున్నావు? విద్వాంసుడు ఈ లోకంలో దుర్లభుడు. (8)

అష్టావక్రుడు పలికాడు. - శరీరం పెరిగితే జ్ఞానం పెరగదు. బూరుగు విత్తనం పెరిగేకొద్దీ సారం లేనిది అవుతుంది. చిన్న చెట్టైనా పండ్లు, కాయలు ఎక్కువగా ఉంటే అదే పెద్ద చెట్టు. ఫలాలు లేని చెట్లు పెరిగినా వ్యర్థమే. (9)

ద్వారపాలకుడు పలికాడు - బాలకులు వృద్ధుల నుంచే బుద్ధిని నేర్చుకొని కాలంతో వృద్ధులు అవుతారు. కొలదికాలంలో జ్ఞానం సంపాదించటం అసంభవం. నివు బాలుడవై వృద్ధునివలె ఎందుకు మాట్లాడుతున్నావు? (10)

అష్టావక్రుడు పలికాడు. జుట్టు నెరిసినంత మాత్రాన వృద్ధుడు కాలేడు. బాలుడైనా జ్ఞాని అయితే దేవతలు అతనిని వృద్ధుడని కీర్తిస్తున్నారు. (11)

వయస్సుచే, ధనంచే, బంధువులు ఎక్కువగా ఉండటంచే వృద్ధుడుగా లెక్కింపబడడు. అనూచానంగా మహర్షులు ఏర్పరచిన ధర్మమార్గమే మాకు గొప్పది. (12)

రాజసభలో బందిని చూడగోరి వచ్చాను. ద్వారాపాలకా! కమలాల మాలనుభరించే జనకునికి నా రాకను తెలియజెయ్యి. (13)

నేడు నీవు విద్వాంసులతో శాస్త్రచర్చ చేసే మమ్ములను చూస్తావు. వాద ముదిరి బంది కూడా ఓడిపోవటం గమనిస్తావు. (14)

వేదవేదాంగనిపుణులైన బ్రాహ్మణులు, పురోహితులు జనకుడు, విద్వాంసులు నా శ్రేష్ఠత్వాన్నిగాని, లఘుత్వాన్నిగాని నేడు గుర్తిస్తారు. (15)

ద్వారపాలకుడు అన్నాడు.

వినయవంతులై, నేర్పుగల వారికి మాత్రమే వీలైన సభలో పదేళ్ళవయస్సు గల నీవు ఎలా ప్రవేశిస్తావు. నేను ఏదో ఒక ఉపాయంతో నిన్ను లోపల ప్రవేశపెట్టటానికి ప్రయత్నిస్తాను. యజ్ఞశాల వెలుపల ఉన్న రాజు దగ్గరకు తీసుకొని వెళ్ళి నీ విద్వత్తును ప్రదర్శించుమని చెప్పాడు. (16)

యజ్ఞమండపంలో రాజు నీమాటలు వినగలిగే దూరంలో ఉన్నాడు. స్తోత్రాలతో అతనిని ప్రసన్నం చేసుకో. అతడు అనుగ్రహించి నీకు ప్రవేశం కల్పిస్తాడు. ఆ పై నీకోరికను కూడ తీరుస్తాడు.

అష్టావక్రుడు పలికాడు. నీవు జనక వంశంలో శ్రేష్ఠుడివి. చక్రవర్తివి. నీయందే సంపద సమృద్ధిగా ఉంది. ఈనాటి కాలంలో యజ్ఞకర్మలను నీవే ఆచరిస్తున్నావు. పూర్వకాలంలో యయాతి మాత్రమే నీవంటివాడు. (17)

నీవద్ద బంది అనే ప్రసిద్ధ విద్వాంసుడు ఉన్నాడు. వాదవివాదాల్లో పడిన బ్రాహ్మణులను శాస్త్రచర్చలో ఏదో ఒకవిధంగా ఓడిస్తాడు. నీమనుష్యులతోనే నిస్సందేహంగా నీటిలో మునిగేలా చేస్తాడు అని మేం విన్నాం. (18)

నేను బ్రాహ్మణుల ద్వారా ఈ సమాచారాన్ని తెలిసికొని అద్వైత బ్రహ్మపదార్థ చర్చకై వచ్చాను. ఆ బంది ఎక్కడ ఉన్నాడు? సూర్యుడు నక్షత్రాలను కాంతిహీనం చెసినట్లు నేను అతనిని ఓడిస్తాను. (19)

రాజు పలికాడు.

నీవు వాదంలో తలపడే వాని శక్తి తెలియక కుతూహలపడుతున్నావు. ప్రతివాదుల శక్తి తెలిసినవాడే ఇలా మాట్లాడాలి. వేదవేదాంగాలు చదివిన చాలా మంది బంది ప్రభావాన్ని గుర్తించారు. (20)

బంది వాదబలాన్ని తెలియక జయించాలి అని భావిస్తున్నావు. ఇంతకు పూర్వం బంది వద్దకు వచ్చినవారంతా సూర్యుని ముందు తారల వలె ఓడిపోయి వెళ్ళారు. (21)

జ్ఞానోన్మత్తులైన బ్రాహ్మణులు ఎంతమందో బందిని జయించాలని వచ్చి, అతని శక్తి ముందు నిలువలేక ఓడిపోయారు. ఓడినవారు మారుపలుకక సభ నుంచి బయటకు వెళ్లి పోయారు. వారు సభాసదులతో ఏ ముఖంతో మాట్లాడుతారు? (22)

అష్టావక్రుడు అన్నాడు.

మా వంటి వారు బందికి ఎదురుపడలేదు. అందుకే భయం లేక సింహంలా ఉన్నాడు. నేడు నా చేతిలో ఓడి, మౌనంగా ఉండిపోతాడు. కదలని ఇరుసుతో విరిగిన బండి చక్రంలా మారిపోతాడు. (23)

రాజు చెప్పాడు - ఎవడు ముప్పది అవయవాలు, పన్నెండు అంశాలు, ఇరవై నాలుడు పర్వాలు, మూడు వందల అరవై అరల పదార్థాలు తెలుసుకుంటాడో వాడే జ్ఞాని. (24)

అష్టావక్రుడు చెప్పాడు - పన్నెండు అమావాస్యలు, పన్నెండు పూర్ణిమలు ఇరవై నాలుగు పర్వాలు, ఋతురూపాలు అయిన ఆరునాభులు, మాసాలు పన్నెండు అంశాలు, దినాలు మూడు వందల అరవై, ఇలానిరంతరం తిరిగే కాల చక్రమే నిన్ను రక్షిస్తుంది. (25)

రాజు పలికాడు - రెండు గుర్రాల వలె కలిసి ఉండి డేగవలె హఠాత్తుగా ఆకాశంలోంచి దిగుతాయో ఆ రెండింటి గర్భాన్ని ఏ దేవతలు ధరిస్తారు. వారు దేన్ని పుట్టిస్తారు? (26)

అష్టావక్రుడు అన్నాడు - ఆ రెండు నీశత్రువుల ఇండ్లపై కూడ పడవు. వాయువు సారథిగా కల మేఘం ఈ రెంటి గర్భాన్ని ధరిస్తుంది. ఆ రెండు మళ్ళీ మేఘరూపమైన గర్భాని పుట్టిస్తాయి. (27)

నిద్రిమ్చే సమయంలో కండ్లు మూయనిది ఏది? పుట్టినా దేనికి నడిచే సక్తి ఉండదు?, దేనికి హృదయం ఉండదు?, ఏది వేగంగా పెరుగుతుందో తెలుపు? (28)

చేప నిద్రిస్తున్నా కళ్ళు తెరిచే ఉంచుతుంది. గుడ్డు జన్మించినా కదల లేదు. రాతికి హృదయం లేదు. నది వేగంతో పెరుగుతూ ఉంటుంది. (29)

రాజు పలికాడు. - నీ శక్తి అమామషం, దైవికం. నీవు బాలుడవు అయినా నాదృష్టిలో వృద్ధుడవే. వాద ప్రతివాదాల్లో నిన్ను మించినవాడు లేడు. నీకు యజ్ఞమండపంలో ప్రవేశం కల్పింపబడుతోంది. నీవు కలవాలి అనుకొన్న బంది ఇతడే. (30)

శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున తీర్థయాత్రా పర్వమను ఉపపర్వమున లోమశతీర్థయాత్రలో అష్టావక్రీయము అను నూట ముప్పది మూడవ అధ్యాయము. (133)

(దాక్షిణాత్య అధికపాఠం 1 శ్లోకంతో కలిపి మొత్తం 31 శ్లోకాలు.)