వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - భరతశ్రేష్ఠా! స్వచ్ఛమైన చిరునవ్వుగల దేవయాని శర్మిష్ఠకు కొడుకుపుట్టాడని విని దుఃఖంతో విచారించింది. శర్మిష్ఠ దగ్గరకు వెళ్ళి దేవయాని ఇలా అంది. (1 1/2)

దేవయాని ఇలా అంది - శర్మిష్ఠా! కామవ్యామోహంతో ఎటువంటి పాపం చేశావు? (2)

శర్మిష్ఠ ఇలా అంది - ధర్మాత్ముడు, వేదపారగుడూ అయిన ఒకానొక ఋషి అభ్యాగతునిగ వచ్చాడు. వరదుడైన అతనిని ధర్మసమ్మతమైన కోరికను కోరాను. (3)

స్వచ్ఛమైన చిరునవ్వుకలదానా! నేను న్యాయసమ్మతం కాని కామాన్ని ఆచరించను. ఆ ఋషి వల్ల నేను సంతానాన్ని పొందాను. నీకు నిజం చెపుతున్నాను. (4)

దేవయాని ఇలా అంది - బాగుంది. అలాగయితే ఆద్విజుడెవరో తెలుసునా? ఆ ద్విజుని వంశం, నామం, దేశాలను గురించి తెలుసుకోవాలి. (5)

శర్మిష్ఠ ఇలా అంది - తపస్సు చేత, తేజస్సు చేత సూర్యునిలా ప్రకాశిస్తున్న అతనిని చూసిన నాకు అడగటానికి శక్తి లేకపోయింది. (6)

దేవయాని ఇలా అంది - శర్మిష్ఠా! పెద్దవాడు, శ్రేష్ఠుడూ అయిన ద్విజుని వల్ల నీవు సంతానాన్ని పొందినట్లయితే నాకు కోపంలేదు. (7)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - వారొకరితో ఒకరు ఇలా మాట్లాడుకొని, పరస్పరం నవ్వుకొన్నారు. దేవయాని శర్మిష్ఠ చెప్పింది నిజమని భావించి తన నివాసానికి వెళ్ళింది. (8)

యయాతి దేవయానియందు ఇంద్రవిష్ణువులవంటి యదువు, తుర్వసువు అను ఇద్దరు పుత్రులను కన్నాడు. (9)

ఆ రాజర్షి యయాతి వల్లనే వృషపర్వుని కూతురు శర్మిష్ఠ ద్రుహ్యుడు, అనుడు, పూరుడు అను ముగ్గురు పుత్రుల్ని కన్నది. (10)

రాజా! తరువాత ఒకానొక సమయంలో (స్వచ్ఛమైన చిరునవ్వు గల) దేవయాని యయాతితో పాటుగా ఏకాంతంగా వనానికి వెళ్ళింది. (11)

అక్కడ దేవరూపంలో ఉన్న కుమారులను చూసింది. వారు స్వేచ్ఛగా ఆడుకొంటున్నారు. దేవయాని ఆశ్చర్యపోయి ఇలా పలికింది. (12)

దేవయాని ఇలా అంది - రాజా! దేవపుత్రులవలె శుభలక్షణాలున్న ఈ పిల్లలు ఎవరు? తేజస్సు చేత, రూపం చేత వీరు నీతో పోలి ఉన్నారు. (13)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - ఈ విధంగా రాజును అడిగిన తర్వాత ఆ బాలురను అడిగింది. (13 1/2)

దేవయాని అంది - బాలకులారా! మీ పేరేమిటి? మీవంశమేమిటి? మీ తండ్రి ఎవరు? యథార్థం చెప్పండి. వినాలనుకొంటున్నాను. (14)

సౌందర్యవతి దేవయాని ఇలా అడిగాక ఆ బాలురు చూపుడు వేలుతో రాజును చూపించారు. తల్లి శర్మిష్ఠ అని ఆ పిల్లలు చెప్పారు. (15)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - అలా చెప్పి వారంతా కలిసి రాజు దగ్గరికి వచ్చారు. దేవయాని దగ్గరుండటం చేత రాజు ఆ పిల్లలను చేరదీయలేదు. (16)

వారు ఏడుస్తూ తమ తల్లి శర్మిష్ఠదగ్గరకు వెళ్ళారు. ఆ బాలుర మాటలు విని యయాతి సిగ్గుపడ్డాడు. (17)

ఆ బాలురకు రాజు పట్ల ఉన్న ప్రేమను చూసి, యథార్థాన్ని గ్రహించిన దేవయాని శర్మిష్ఠతో ఇలా అంది. (18)

దేవయాని ఇలా అంది - ఒకానొక ఋషి అభ్యాగతునిగా వచ్చాడు అని నాకు చెప్పావు. నీవే యయాతిని ప్రోత్సాహించావు. ఇది తథ్యం. ఇంతకుమునుపే నీతో చెప్పాను, నీవు పాపం చేశావు. నా అధీనంలో ఉండి నాకు అనిష్టమైన పని చేశావు. నీవు అసురధర్మాన్నే ఆచరించావు. నాకు నీవు భయపడటం లేదు. (19)

శర్మిష్ఠ ఇలా అంది - నేను ఋషి అని చెప్పిన మాట నిజం. న్యాయంగా, ధర్మంగా నడచుకొంటున్న నేను నీకు భయపడను. (20)

నీవెప్పుడైతే భర్తను వరించావో, అపుడు నేనూ వరించినట్లే. కళ్యాణీ! సఖురాలిభర్త ధర్మంగా నాకూ భర్తే. నీవు నాకన్న పెద్దదానవు. గౌరవానికి, పూజకు తగిన బ్రాహ్మణివి నీవు. నీ భర్త రాజర్షి నీకంటె నాకు మిక్కిలి పూజింపదగినవాడు. ఆ విషయం నీవెరుగవా? నీ తండ్రి, నా గురువు అయిన శుక్రాచార్యుడు మనల్ని ఇద్దర్నీ ఇతనికిచ్చాడు. నీ భర్త నాకు పూజ్యుడు. అతడు పోషింపదగిన నన్ను పోషిస్తున్నాడు. (22)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - ఆమె మాటలు విన్న తర్వాత దేవయాని రాజుతో ఇలా అంది. రాజా! ఇంక ఇపుడు ఇక్కడ నేనుండలేను. నాకు ఇష్టం లేని పనిచేశావు. (23)

అని పలికి దేవయాని వేగంగా లేచి తొందరగా శుక్రాచార్యుని దగ్గరకు బయలుదేరింది. కన్నీరు విడుస్తున్న ఆమెను చూసి రాజు బాధపడ్డాడు. (24)

కంగారుపడి రాజు సాంత్వన వచనాలు పలుకుతూ ఆమె వెనకాలే అనుసరించి వెళ్ళాడు. అయినా కోపంతో ఎర్రబడ్డకన్నులతో ఆ దేవయాని వెనకకు రాలేదు. (25)

నీరు నిండిన కన్నులతో ఆమె రాజుతో ఏమీ మాట్లాడకుండా, తొందరగా శుక్రాచార్యుని దగ్గరకు చేరింది. (26)

ఆమె తండ్రిని చూస్తూనే అతనికి నమస్కరించి ఎదురుగా నిలచింది. తరువాత యయాతి అక్కడకు చేరి శుక్రాచార్యుని పూజించాడు. (27)

దేవయాని ఇలా అంది - అధర్మం ధర్మాన్ని జయించింది. క్రిందుమీదులుగ జరిగింది. నీచమైనది ఉన్నతికి, ఉన్నతమైనది నీచానికి వెళ్ళింది. వృషపర్వుని కూతురు శర్మిష్ఠ నన్నతిక్రమించి ప్రవర్తించింది. (28)

ఈ యయాతి రాజు ఆమె యందు ముగ్గురు పుత్రుల్ని కన్నాడు. తండ్రీ! దౌర్భాగ్యవతినైన నాకు ఇద్దరు పుత్రులు. నేను నీకు నిజం చెపుతున్నాను (29)

భృగువంశశ్రేష్ఠా! ఈ రాజు ధర్మజ్ఞుడని ఖ్యాతి పొందాడు. కాని తన మర్యాదను అతిక్రమించాడు. అందువల్ల నీకు చెపుతున్నాను. (30)

శుక్రుడిలా అన్నాడు - మహారాజా! ధర్మజ్ఞుడవు అయికూడా అధర్మాన్ని ప్రియంగా భావించి ఆచరించావు. అందువల్ల జయింపశక్యంగాని ముసలితనం శీఘ్రంగా నిన్ను పీడిస్తుంది. (31)

యయాతి ఇలా అన్నాడు - పూజ్యుడా! దానవరాజు కూతురు ఏకాగ్రమైన మనస్సుతో నన్ను ఋతుదానాన్ని యాచించింది. అది ధర్మసమ్మతమని నేను ఈ పని చేశాను. ఋతువును యాచించిన స్త్రీకి పురుషుడు ఋతుదానం చేయకుంటే భ్రూణహత్య చేసినట్లని వేదవేత్తలు చెపుతున్నారు. బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠా! ఏకాంతంలో తన కోరికను యాచించిన, పొందదగిన స్త్రీని ఆ పురుషుడు పొందకపోతే అతడు భ్రూణహత్య చేసినట్లని ధర్మవిషయంలో పండితులు చెపుతున్నారు. (32-34)

ఎవరు ఏది అడిగితే అది ఇవ్వాలని నా వ్రతం. ఆమెను కూడ నీవే ఇచ్చావు. ఆమె వేరొకరిని నాథునిగ ఇష్టపడలేదు. బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠా! ఇదంతా ఆలోచించి ఇది ధర్మమని భావించి నేనీపని చేశాను. నన్ను క్షమించు. పైకారణాలను సమీక్షించి, అధర్మం వల్ల భయంతో శర్మిష్ఠను పొందాను. (35)

శుక్రుడిలా అన్నాడు - పార్థివా! నీవు నా అధీనంలో ఉన్నావు. నీవు నాఆజ్ఞకోసం ప్రతీక్షించాలి. నహుషా! ధర్మవిషయంలో అసత్యమైన ఆచరణ చేసేవాడు దొంగతనం వల్ల కలిగే ఫలితాన్ని పొందుతాడు. (36)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - కోపించిన శుక్రుడు అపుడు యయాతిని శపించాడు. అందువల్ల యయాతి తన యౌవనాన్ని విడిచి వెంటనే ముసలితనాన్ని పొందాడు. (37)

యయాతి ఇలా అన్నాడు - భృగువంశశ్రేష్ఠా! యౌవనంలో దేవయానియందు నేనింకా తృప్తిని పొందలేదు. బ్రాహ్మణోత్తమా! నన్ను అనుగ్రహించు. ఈ ముసలితనం నాలో ప్రవేశించకుండా చెయ్యి. (38)

శుక్రుడిలా అన్నాడు - నామాట అసత్యం కాదు. రాజా! నీవు ముసలితనాన్ని పొందుతున్నావు. కోరుకొన్నట్లయితే ఈ ముసలితనాన్ని నీవు వేరొకరిలో సంక్రమింపచేయవచ్చు. (39)

యయాతి ఇలా అన్నాడు - బ్రాహ్మణోత్తమా! నాకు తనవయస్సు నిచ్చిన పుత్రుడు రాజ్యాన్నీ, పుణ్యాన్నీ, కీర్తినీ పొందేవాడు కావాలి. నీవు అనుమతించ గోరుతున్నాను. (40)

శుక్రుడిలా అన్నాడు - నహుషాత్మజా! నన్ను ధ్యానించడం ద్వారా నీవు స్వేచ్ఛగా ముసలితనాన్ని ఇతరులకు సంక్రమింపజేయగలవు. పాపం పొందవు. నీకు తన యౌవనం దానం చేసిన పుత్రుడు రాజ్యానికి రాజు అవుతాడు. ఆయుష్మంతుడు, కీర్తిమంతుడు, బహుసంతానవంతుడు అవుతాడు. (41,42)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున సంభవపర్వమను ఉపపర్వమున యయాత్యుపాఖ్యానమను ఎనుబది మూడవ అధ్యాయము. (83)

(దాక్షిణాత్య అధికపాఠము 4 1/2 శ్లోకాలతో కలిపి మొత్తం 46 1/2 శ్లోకాలు)