వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. పాండురాజకుమారులు వీరులూ, బలసంపన్నూలూ, తేజోమూర్తులూ అని విని ధృతరాష్ట్రమహారాజు కలతపడి చింతాక్రాంతుడయ్యాడు. (1)

ఆపై మంత్రవేత్తా, మంత్రిశ్రేష్ఠుడూ, రాజనీతివేత్తలలో అగ్రగణ్యుడూ అయిన కణికుని పిలిపించి ధృతరాష్ట్రుడిలా అన్నాడు. (2)

ధృతరాష్ట్రుడిలా అడిగాడు. ద్విజశ్రేష్ఠా! పాండవులు అనుదినమూ వృద్ధినందుతున్నారు. వారిపై నాకు అసూయ కలుగుతోంది. కాబట్టి ఈ విషయంలో బాగా నిశ్చయించి సంధి తగినదో, విగ్రహం తగినదో నాకు చెప్పు. (3)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. ధృతరాష్ట్రుడిలా అడగగానే ప్రసన్నమనస్కుడై ఆ బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠుడు-కణికుడు-రాజనీతిసిద్ధాంతాలను దర్శింపజేస్తూ తీక్ష్ణంగా ధృతరాష్ట్రునితో ఇలా అన్నాడు. (4)

అనఘా! రాజా! ఈ విషయంలో నా అభిప్రాయం చెపుతాను విను. కురుసత్తమా! ఇది విని నన్ను తప్పు పట్టగూడదు. (5)

రాజు ఎప్పుడూ దండాన్ని ఎత్తిపట్టియే ఉండాలి. నిత్యమూ పౌరుషాన్ని ప్రకటిస్తూనే నిలవాలి. తన లోపాలను బయటపడనీయకూడదు. శత్రువుల లోపాలను దర్శించగలగాలి. ఇతరుల దుర్బలతను గ్రహించి తదనుగుణంగా ఉద్యమించాలి. (6)

రాజు అనుక్షణమూ దండాన్ని ఎత్తి ఉన్నప్పుడే ప్రజలు భయపడతారు. కాబట్టి అన్ని పనులనూ దండం ద్వారానే సాధించాలి. (7)

శత్రువు తన లోపాలను గ్రహించలేనంత జాగరూకుడై రాజు మెలగాలి. శత్రువుల లోపాలు బయటపడితే తప్పక అతనిపై దండెత్తాలి. తాబేలు అంగాలను ముడుచుకొనినట్లు రాజు తన సప్తాంగాలనూ రక్షించుకోవాలి. ప్రారంభించిన పనిని ఎప్పుడూ మధ్యలోనే వదలివేయదగదు. ముల్లునైనా సరే సగం తీసి మిగిలిన భాగాన్ని శరీరంలోనే విడిస్తే చాలాకాలం వరకు ఆ గాయం మానదు. (8,9)

అపకారం చేసిన శత్రువులను చంపటమే అభినందనీయమైన పని. గొప్ప పరాక్రమం గల శత్రువయినా ఇబ్బందులలో పడినప్పుడు తేలికగా నష్టపరచవచ్చు. మేటి యోధుడైనా విపత్తికాలంలో తేలికగా చంపవచ్చు. విపత్కాలంలో ఉన్న శత్రువులపై తప్పక దాడి చేయాలి. ఆ సమయంలో సౌహార్దచర్యలు చేయరాదు. నాయనా! శత్రువు దుర్బలుడయినా ఏ రీతిగానూ అతనిని ఉపేక్షించకూడదు. (10,11)

చిన్న నిప్పురవ్వ అయినా ఆశ్రయం దొరికితే మొత్తం అడవినే తగులబెడుతుంది. తనకు అనువుగానపుడు శత్రువుల దోషాలను చూడకుండా గ్రుడ్డిగానే ఉండాలి. తగని వేళలో నిందావచనాలనైనా విననట్లే నిలవాలి. (12)

అవసరపడినపుడు తన వింటిని తృణమయంగానే భావించాలి. అల్పజంతువులకు నమ్మకం కలిగేదాకా నిద్ర నటిస్తున్న మృగం లాగా అసమర్థునివలెనే కనిపించాలి. శత్రువు తనను సమీపించిన తరువాత సాంత్వనం మొదలగు ఉపాయంతో నమ్మించి సంహరించాలి. (13)

ఆ శత్రువు శరణుగోరినా జాలిపడరాదు. శత్రువును చంపినపుడే రాజుకు కలత ఉండదు. చంపకపోతే నిత్యమూ భయం భయంగానే ఉంటుంది. (14)

సహజ శత్రువును దానాదుల చేత నమ్మకం కలిగించి చంపాలి. ఒకప్పుడు అపకారం చేసి, ప్రస్తుతం ఆశ్రయించి ఉన్నవాన్ని కూడా సంహరించాలి. శత్రుపక్షం యొక్క పురుషార్థరూప త్రివర్గాన్నీ, ప్రకౄతిరూప పంచవర్గాన్నీ, సాధన రూపసప్తవర్గాన్నీ నశింపజేయాలి. (15)

ఎప్పుడూ శత్రుపక్షం యొక్క మూలాన్నే ముందు నరకాలి. ఆ తరువాత శత్రు సహాయకులను చంపాలి. ఆపై ఆ పక్షానికి చెందిన అందరినీ సంహరించాలి. (16)

మూలాధారం నశిస్తే దానినాశ్రయించి ఉన్న వారంతా నశించినట్లే. చెట్టు మొదలు నరికిన తరువాత కొమ్మలు నిలువలేవు గదా! (17)

ఎప్పుడూ శత్రుపక్షం యొక్క మూలాన్నే ముందు నరకాలి. ఆ తరువాత శత్రు సహాయకులను చంపాలి. ఆపై ఆ పక్షానికి చెందిన అందరినీ సంహరించాలి. (16)

మూలాధారం నశిస్తే దానినాశ్రయించి ఉన్న వారంతా నశించినట్లే. చెట్టు మొదలు నరికిన తరువాత కొమ్మలు నిలువలేవు గదా! (17)

రాజా! నిత్యమూ శత్రుగమనాన్ని తెలిసికొనుటలో ఏకాగ్రత కావాలి. తన రాజ్యాంగాలను రహస్యంగా నిలుపుకోవాలి. శత్రువుల లోపాలను నిరంతరమూ గమనించాలి. వారి విషయంలో నిత్యమూ ఉద్విగ్నుడై చరించాలి. (18)

అగ్నిహోత్రాలనూ, యజ్ఞాలనూ ఆచరిస్తూ; కాషాయాలనూ, జటలను, మృగచర్మాలను ధరిస్తూ లోకానికి నమ్మకాన్ని కలిగించాలి. ఆ తర్వాత తోడేలు వలె మొత్తం నాశనం చేయాలి. (19)

అర్థసిద్ధికై శౌచాన్ని పాటించటాన్ని అంకుశంగా భావిస్తారు. ఫలించిన చెట్టుకొమ్మను వంచి పండిన పండును ఒక్కొక్కటీ కోసికోవాలి. (20)

లోకంలో పండితులైన వారి ప్రయత్నాలన్నీ ఫలసిద్ధికోసమే. కాలం తనకు అనుకూలమయ్యేంతవరకూ అవసరమయితే శత్రువును భుజాన మోయాలి. (21)

తరువాత కాలం అనుకూలించినప్పుడు రాతిమీద కుండను బ్రద్దలు కొట్టినట్లు శత్రువును నశింపజేయాలి. శత్రువు ఎంత దీనంగా మాటాడినా అతనిని వదలరాదు. అతనిపై జాలి చూపదగదు. అపకారిని చంపి తీరవలసినదే. శత్రువును సాంత్వనంతో కానీ, దానంతో కానీ నమ్మకం కలిగించి చంపాలి. అలాగే అవసరాన్ని బట్టి భేదదండోపాయాలతో నరికివేయాలి. (22,23 1/2)

ధృతరాష్ట్రుడిలా అన్నాడు. శత్రువును సామ, దాన, భేద, దండోపాయాలతో ఎలా చంపగలం? దానిని నాకు యథాతథంగా చెప్పు. (24 1/2)

కణికుడిలా చెప్పాడు. మహారాజా! ఈ సందర్భంలో నీతిశాస్త్రవేత్తయై అడవిలో నివసిస్తున్న ఒక నక్క కథను చెపుతా విను. (25 1/2)

ఒక అడవిలో స్వార్థసాధనలో నిపుణత్వం గల ఒక తెలివైన నక్క ఉండేది. దానికి నలుగురు మిత్రులు-పులి, ఎలుక, తోడేలు, నెమలి. వాటితో కలిసి అది నివసించేది. అవి ఆ అడవిలో ఒక జింకలరాజును చూచాయి. అది బలిష్ఠమైనది. దానిని పట్టుకోవటం కుదరక అవన్నీ కలిసి ఆలోచించాయి. (26,27 1/2)

జంబుకం ఇలా అన్నది. పులీ! అడవిలో దీనిని చంపటానికి నేను ఎన్నో సార్లు ప్రయత్నించాను. అది తెలివైనది, వయస్సులో నున్నది, యౌవనంలో ఉన్నది కాబట్టి వేగంగా పరుగెత్తగలదు. పట్టుకోవటం వీలుకాలేదు. అది నిదురించేటప్పుడు ఈ ఎలుక వెళ్ళి దాని పాదాలను కొరకాలి. అందువల్ల అది వేగంగా పరుగెత్తలేదు. ఆపై పులి దానిని పట్టుకోవాలి. అప్పుడు అందరమూ ఆనందంగా దానిని తిందాము. (28-30)

నక్క మాటలు విని సావధానులై అవన్నీ అలాగే చేశాయి. ఎలుక కాళ్ళను కొరకగా, పరగెత్తలేని స్థితిలో ఉన్న ఆ జింకను పులి చంపివేసింది. (31)

జింక శరీరం నిశ్చేష్టంగా భూమిపై పడిపోగానే నక్క అది చూచి "బాగా చేశారు. స్నానం చేసి రండి. అప్పటిదాకా దీనిని నేను కాపాడుతాను" అని పలికింది. (32)

ఆపై నక్క మాటవిని మిగిలిన జంతువులన్నీ నది దగ్గరకు వెళ్లాయి. తీవ్రంగా ఆలోచిస్తూ నక్క అక్కడే ఉండిపోయింది. (33)

ఆ తరువాత స్నానం చేసి అందరికన్న ముందుగా బలశాలి అయిన పులివచ్చింది. మనస్సులో కలతపడుతున్న నక్కను చూచింది. (34)

పులి ఇలా అన్నది. మహాప్రాజ్ఞా! ఏమాలోచిస్తున్నావు? మన అందరిలో నీవే తెలివైనవాడవు. మనం ఈ రోజు ఈ మాంసం తిని హాయిగా తిరగవచ్చు. (35)

నక్క ఇలా అన్నది. మహాబాహూ! ఒకమాట చెపుతా విను. ఎలుక నాకీ మాట చెప్పింది. "ఛీ! ఏం బల మీపులిది! ఈ రోజు ఈజింకను నేనే చంపాను." (36)

నా బాహుబలం మీద ఆధారపడియే ఈ రోజు ఆపులి ఆకలి తీరుతోంది. అది ఆవిధంగా ప్రగల్భాలు పలుకుతుంటే దాని సహాయంతో పొందిన ఈ మాంసం తినాలనిపించటం లేదు. (37)

పులి ఇలా అన్నది. అది ఆ రీతిగా అని ఉంటే, సకాలంలో నన్ను మేల్కొలిపినట్లే. నా బాహుబలాన్ని ప్రదర్శించి వాటినన్నింటినీ చంపి వాటి మాంసాన్నే తింటాను. ఆ విధంగా పలికి పులి అడవిలోకి వెళ్ళిపోయింది. ఆ సమయంలోనే ఎలుక అక్కడకు వచ్చింది. దానిని చూచి నక్క ఇలా అన్నది. (38,39)

జంబుకమిలా పలికింది. మూషికమా! నీకు మేలగుగాక! నెమలి ఒక మాట అన్నది. దానిని చెపుతా విను. (40)

నేను జింకమాంసాన్ని తినను. ఇది విషప్రాయం. కాబట్టి తమరు అనుమతిస్తే నేను ఎలుకను తింటాను. (41)

ఆ మాట విని, భయపడి ఎలుక పారిపోయి కలుగులో దూరింది. ఆ తర్వాత తోడేలు స్నానం చేసి అక్కడకు వచ్చింది. (42)

దగ్గరకు వచ్చిన తోడేలుతో నక్క ఇలా అన్నది. మృగరాజుకు నీ మీద బాగా కోపంగా ఉంది. నీకేదో కీడు మూడుతోంది. అది భార్యతో సహా ఇక్కడకు రాబోతోంది. ఏం చేస్తే బావుంటుందో ఆలోచించి చేయి. నక్క ఆవిధంగా అనగానే పచ్చిమాంసం తినే ఆ తోడేలు ఎగిరి దూకి పారిపోయింది. ఆ సమయంలోనే నెమలి అక్కడకు వచ్చింది. (43-45)

మహారాజా అప్పుడు నక్క ఆ అడవిలో నెమలితో ఇలా అన్నది - నాబాహుబలానికి ఓడిపోయి మిగిలిన వారంతా ఎటో వెళ్లిపోయారు. నీవు నాతో యుద్ధం చేసి గెలిచి స్వేచ్ఛగా మాంసం తినవచ్చు. (46)

నెమలి ఇలా అన్నది - మృగరాజూ, తోడేలూ, తెలివి గల ఎలుక - ఈ వీరుల నందరినీ నీవు ఓడించావు కాబట్టి నీవు మహావీరుడవు. నీతో యుద్ధం చేసే ఉత్సాహం నాకు లేదు. ఆ మాట అని నెమలి కూడా వెళ్ళిపోయింది. (47,48)

కణికుడిలా అన్నాడు. ఈ విధంగా అవన్నీ వెళ్ళిపోతే తన ఆలోచన ఫలించినందుకు ఆనందించి నక్క అప్పుడు ఒంటరిగా మాంసాన్ని భుజించింది. (49)

నిత్యం ఈ విధంగా ప్రవర్తిస్తూ రాజు సుఖంగా ఉంటూ వృద్ధిచెందవచ్చు. పిరికివారిని భయపెట్టాలి. వీరులకు మ్రొక్కి లొంగదీసికోవాలి. (50)

పేరాస గలవానిని డబ్బుతో వశపరచుకోవాలి. తక్కువ వారినీ, తనంతవారినీ పరాక్రమంతో లొంగదీయాలి. రాజా! ఇంత వివరంగా నీకు చెప్తున్నాను. మరొక మాట కూడా విను. (51)

రాజు ఐశ్వర్యాన్ని కోరుతుంటే కుమారుని అయినా, మిత్రునయినా, సోదరునైనా, తండ్రినయినా, గురువునయినా సరే శత్రుస్థానంలో నిలిస్తే సంహరించాలి. (52)

ధనమిచ్చి కానీ, విషం పెట్టి కానీ, మాయలు పన్ని కానీ, మాటలతో బెదిరించి కానీ శత్రువును చంపవలసినదే. ఏవిధంగానూ ఉపేక్షించతగదు. ఇద్దరు రాజుల మధ్య గెలుపు అటు ఇటుగా ఉన్నప్పుడు శ్రద్ధగలవాడే గెలుస్తాడు. (53)

అహంకరించి కర్తవ్యాకర్తవ్యాలను గ్రహించక దారితప్పి ప్రవర్తిస్తే గురువునైనా దండించవలసినదే. (54)

కోపం ఉన్నా లేనట్టు కనిపించాలి. చిరునవ్వుతో పలుకరించాలి. కోపంతో ఎప్పుడూ ఎవ్వరినీ తిరస్కరిచకూడదు. ధృతరాష్ట్రా! శత్రువును దెబ్బతీయదలచినపుడు, దెబ్బతీస్తున్నప్పుడూ కూడా ప్రియంగానే మాటాడాలి. దెబ్బ తీసిన తరువాత కూడా దయచూపాలి. అతనికై దుఃఖించాలి, రోదించాలి కూడా. (55-56)

శత్రువును అనునయించి, ధర్మాన్ని బోధించి, ధనాన్ని ఇచ్చి, మంచిగా వ్యవహరించి బాగా నిదానింపజేయాలి. సమయం వచ్చినపుడు ఆ శత్రువు దారి తప్పి ఉంటే సంహరించాలి. (57)

ధర్మాన్ని అనుసరించి ప్రవర్తిస్తుంటే తీవ్రమయిన అపరాధం చేసినా నీలిమేఘాలు పర్వతాన్ని కప్పివేసినట్టు ఆ దోషం మరుగున పడిపోయింది. (58)

ఎవరినైనా సత్వరమే చంపవలసి వస్తే అతని ఇంటిని తగులబెట్టాలి. దరిద్రులనూ, నాస్తికులనూ, దొంగలనూ తన రాజ్యంలో నిలువనీయరాదు. (59)

శత్రువు దగ్గరకు వస్తే ఎదురేగటం, ఆసనభోజనాదులతో ఆదరించటం, ఏదైనా వస్తువును కానుకగా ఇవ్వటం అతనిలో నమ్మకాన్ని కలిగిస్తాయి. నమ్మకం కలిగిన తర్వాత అవసరమైతే చంపివేయాలి. పాము కరకైన కోరలతో కాటువేసినట్టు దెబ్బతీయాలి. (60)

ఇబ్బంది లేదనుకొనే వారిని కూడా అనుమానిస్తూనే ఉండాలి. ఇబ్బంది పెడతా డనుకొనే వారి విషయంలో ఇంకా జాగరూకతతో ఉండాలి. అనుమానించదగిన వాడు భయానికి కారకుడయితే సర్వనాశనం చేయగలుగుతాడు. (61)

నమ్మదగని వానిని నమ్మరాదు. నమ్మినవారిని కూడా పూర్తిగా నమ్మరాదు. నమ్మినవాడి ద్వారా కలిగే భయం సమూలంగా నాశనం చేస్తుంది. (62)

తన రాజ్యంలో కానీ, శత్రురాజ్యంలో కానీ చక్కని గూఢచారులను ఏర్పాటు చేసికోవాలి. శత్రుక్షేత్రంలో వేదబాహ్యమైన ఆచారాలు గల సంన్యాసులనూ, తాపసులనూ గూఢచారులుగా నియమించుకోవాలి. (63)

ఉద్యానవనాలలో, విహారక్షేత్రాలలో, దేవాలయాలలో, పానగృహాలలో, సందుగొందులలో, సమస్తతీర్థాలలో, చౌరస్తాలలో, బావుల దగ్గరా, పర్వతాల మీదా అడవులలో, నలుగురూ కలిసే ప్రదేశాలలో, నదులలో గూఢచారులు సంచరిస్తూ ఉండాలి. (64,65)

రాజు బాగా వినయశీలుడై మాటాడాలి. మనస్సు మాత్రం కత్తిలా ఉండాలి. ఎంత భీకరకార్యాన్ని తలపెట్టినా చిరునవ్వు నవ్వుతూనే మాటాడుతూ ఉండాలి. (66)

అవసరమయితే చేతులు జోడించాలి. శపథాలు చేయాలి. అనునయించాలి. తలవాల్చి కాళ్ళకు మ్రొక్కాలి. ఆశ చూపాలి. ఐశ్వర్యాన్నీ పొందగోరిన రాజుకు ఇవన్నీ కర్తవ్యాలే. (67)

పుష్పించినా ఫలించదు. ఫలించినా అవి అందవు. పచ్చివయినా పండులా కనిపిస్తాయి. అటువంటి వృక్షంలాగానే రాజు ప్రవర్తించాలి. ఎట్టి పరిస్థితిలోనూ తాను మాత్రం శిథిలం కాకూడదు. (68)

ధర్మార్థకామరూపమైన పురుషార్థాలను సేవించటంలో మూడు బాధలూ ఉంటాయి. మూడు ఫలితాలూ ఉంటాయి. ఫలితాలు శుభకరాలే. కానీ బాధలను వదిలించుకొనగలగాలి. (69)

ధర్మాన్ని పాటిస్తున్నవానికి అర్థకామాల ద్వారా బాధ కలుగుతుంది. అర్థాసక్తుడైన వానికి ధర్మకామాల ద్వారా పీడ ఏర్పడుతుంది. భోగాసక్తి అధికమైన వానికి ధర్మార్థాల ద్వారా ఇబ్బంది వస్తుంది. (70)

రాజు అహంకారాన్ని పరిత్యజించి, సావధానుడై, అనునయపూర్వకంగా మాటాడుతూ, అసూయను వీడి, సర్వవిషయాలనూ పరిశీలిస్తూ, శుద్ధచిత్తుడై బ్రాహ్మణులతో కలిసి ఆలోచించాలి. (71)

కష్టం వస్తే తనను తాను ఉద్ధరించుకోవాలి. దానికై మృదుకర్మకయినా, దారుణకర్మకయినా సిద్ధపడాలి. సామర్థ్యముంటే మాత్రం ధర్మ మార్గాన్నే అవలంబించాలి. (72)

కష్టపడనివాడు సుఖాలను పొందలేడు. ప్రాణసంకటంలో పడినప్పుడు బ్రతికి బయటపడితే సుఖభోగాలను చవిచూడగలుగుతాడు. (73)

మనస్సు కలతపడినవారిని గతాన్ని గుర్తుచేస్తూ ఓదార్చాలి. దుర్బుద్ధిని భవిష్యత్తు మీద ఆశ చూపి శాంతింపజేయాలి. పండితుని సమయోచిత కృత్యాలలో ఆదరించాలి. (74)

శత్రువుతో సంధిచేసికొని పని ముగిసిపోటినట్టుగా పడుకొన్నవాడు చెట్టుకొమ్మపై నిదురిస్తున్న వాడితో సమానం. పడితే కానీ మెలకువ కలుగదు. (75)

రాజు ఇతరులలోని దోషాలను ఎత్తిచూపకూడదు. తన మంత్రాంగాన్ని ఎప్పుడూ రహస్యంగా ఉంచుకోవాలి. శత్రుగూఢచారులకు తన ఆనుపానులు తెలియనీయరాదు. తన గూఢచారులతో కూడా తాను బయటపడకుండానే వ్యవహరించాలి. (76)

రాజు మత్స్యకారుని వంటివాడు. శత్రువుల మర్మాలను విచ్ఛిన్నం చేయకుండా, దారుణకర్మలు చేయకుండా మహైశ్వర్యాన్ని పొందాలటే వీలుకాదు. (77)

శత్రుబలం దుర్బలమో, రోగ్రగ్రస్తమో అయి కలతపడి, తిండీ, నీరూ దొరకని స్థితిలో ఉండి, అంతా బాగానే ఉందని నమ్మి నిశ్చేష్టంగా ఉన్నప్పుడు దానిపై దాడి చేయాలి. (78)

ధనవంతుడు మరొక ధనవంతుని దగ్గరకు పోడు. పనిలో కృతార్థుడైన వాడు పరుల మైత్రిని కోరడు. కాబట్టి ఏ పని నయినా సరే సగం మాత్రమే చేయాలి. (79)

సంపదలు కోరే రాజు అసూయకు లోను కాకుండానే సంధికైనా, యుద్ధానికైనా ప్రయత్నించాలి. తనను తానెప్పుడూ ఉత్సాహంగా ఉండేందుకే ప్రయత్నించాలి. (80)

మిత్రులయినా, శత్రువులయినా రాజు ఎప్పుడేమిచేస్తాడో తెలియగూడదు. ప్రారంభించిన పని లేదా సమాప్తమయిన పని మాత్రమే వారికి కనిపించాలి. (81)

తన మీదకు ఏదీ రానంతవరకూ ఏమి వస్తుదో అని భయపడుతూ ఏర్పాట్లు చేసికోవాలి. భయకారణం దగ్గర పడ్డప్పుడు మాత్రం నిర్భయంగా దానినెదిరిచి శత్రువును దెబ్బతీయాలి. (82)

దండనీతితో లోబరుచుకొన్న శత్రువులై దయ చూపటమంటే రాజు మృత్యువును ఒడిగట్టుకొన్నట్టే. అది కంచరగాడిద గర్భాన్ని ధరించటం వంటిది. (83)

భవిష్యత్తులో చేయవలసిన పనిని గూర్చి ముందుగానే, ఆలోచించి తదనుకూలంగా ఏర్పాట్లు చేసికోవాలి. సమీపించిన పని విషయంలో కూడా ఆరీతిగానే ప్రవర్తించాలి. బాగా ఆలోచించకుండా ఏ పనినీ పరిత్యజించదగదు. (84)

ఐశ్వర్యాభిలాష గల రాజు దేశకాలాల ననుసరించియే ప్రయత్నపూర్వకంగా కర్తవ్యోన్ముఖుడు కావాలి. దేశకాలాలకను గుణంగానే దైవ, ధర్మ, అర్థ, కామాలను సేవించాలి. నీతిశాస్త్రానుసారంగా దేశకాలాలే శ్రేయస్సాధనలో ప్రధాన హేతువులు. (85)

శత్రువు చిన్నవాడు కదా అని ఉపేక్షిస్తే వాడే తాటిచెట్టులా ఎదిగి అడవిలో పుట్టిన అగ్నిలాగా అచిరకాలంలోనే మహావినాశనాన్ని కల్గించగలడు. (86)

నిఇప్పురవ్వను మెల్లగా రాజుకొననిచ్చినట్లు తనను కూడా క్రమంగా వృద్ధిపరచుకొనిన రాజు ఎదిగి అదనులో శత్రువు లనే ఎంత ఇంధనాన్ని అయినా మ్రింగివేయగలుగును. (87)

పెట్టిన ఆశను కాలాధీనం చేయాలి. కానీ వెంటనే తీర్చకూడదు. తీర్చవలసిన సమయం వచ్చినపుడు ఏదో ఒక ఆటంకాన్ని కల్పించి వ్యవధిపెంచాలి. తగిన కారణాన్ని చూపి ఆటంకాలు కల్పించాలి. ఆ కారణం యిక్తి యుక్తం కావాలి. (88)

లోహంతో చేసిన చురకత్తిని పదునుపెట్టి చర్మంతో చుట్టిపెడితే అవసరపడినపుడు అది వెంట్రుకలు ఖండించగలుగుతుంది. అదేవిధంగా రాజు సర్వసన్నద్ధుడై ఉండి తగినవేళలో శత్రువులను సమూలంగా నరికివేయాలి. (89)

కురుశ్రేష్ఠా! పాండవుల విషయంలో అయినా ఇతరుల విషయంలో అయినా ఈ రాజనీతి ననుసరించియే ప్రవర్తించాలి. నీవు మునిగిపోకుండా ఉండేటట్లు వ్యవహరించాలి. నీవు సర్వకళ్యాణ సాధన సంపన్నుడవని అందరూ భావిస్తున్నారు. కాబట్టి మహారాజా! నిన్ను నీవు పాండుకుమారుల నుడి రక్షించుకోవాలి. (90,91)

మహారాజా! నీతమ్ముని కొడుకులు పాండువులు మిక్కిలి బలవంతులు. కాబట్టి నీవు పశ్చాత్తాపపడవలసిన అవసరం కలుగకుండేటట్లు నీతిమార్గాన్ని అనుసరించు. (92)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. ఈ విధంగా పలికి కణికుడు తననివాసానికి వెళ్ళిపోయాడు. కురువశస్థుడు ధృతరాష్ట్రుడు శోకంతో కలతపడ్డాడు. (93)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున సభవపర్వమను ఉపపర్వమున కణికవాక్యమను నూట ముప్పదితొమ్మిదవ అధ్యాయము. (139)