బ్రాహ్మణుడిలా అన్నాడు. ద్రుపదమహారాజు అసహనంతో కర్మసిద్ధిగల బ్రాహ్మణోత్తముల నన్వేషిస్తూ బ్రహ్మర్షుల ఆశ్రమాలకెన్నింటికో తిరిగాడు. (1)

కొడుకు కావాలని కోరుతూ శోకాకులితమనస్కుడై తనకు మంచిబిడ్డలు లేరని ఎప్పుడూ విచారిస్తూ ఉండేవాడు. (2)

అప్పటికే ఉన్న పిల్లలను గానీ, బంధువులను గానీ తనలోని నిర్వేదం వలన ద్రుపదుడు సహకరింపగలవారుగా పరిగణించలేదు. ద్రోణునిపై పగ సాధించాలని పెద్ద నిట్టూర్పులు విడిచేవాడు. (3)

జనమేజయా! రాజశ్రేష్ఠుడైన ద్రుపదుడు ద్రోనాచార్యునకు ప్రతీకారం చేయాలని ప్రయత్నం చేసి కూడా ద్రోణుని ప్రభావం, వినయం, అధ్యయనం, చరితం కారణంగా క్షాత్రబలంతో దానిని సాధించే ఉపాయం కనిపించలేదు. ఆ రాజు ఒకసారి గంగాయమునల ఒడ్డున సంచరిస్తూ బ్రాహ్మణనివాసస్థానమైన ఒక ప్రదేశానికి వచ్చాడు. అక్కడ బ్రహ్మచర్యాన్ని పాటిస్తూ అధ్యయనశీలుడు కాని బ్రాహ్మణుడొక్కడు కూడా లేడు. (4-6)

ఆ రీతిగా ఆ మహనీయుడు (ద్రుపదుడు) యాజుడు, ఉపయాజుడు అను పేర్లుగల ఇద్దరు బ్రహ్మర్షులను చూచాడు. వారు దీక్షితులు, శమసంపన్నులు, బ్రహ్మస్వరూపులూ. (7)

ఆ బ్రాహ్మణులు వేదాధ్యయనంలో లగ్నమైనవారు, కాశ్యపగోత్రులు, సూర్యోపాసకులు, సర్వవిధాలా యోగ్యులు, ఋషిశ్రేష్ఠులు. (8)

ఆ ఇరువురి శక్తినీ గ్రహించిన ద్రుపదుడు ఆలస్యం లేకుండా వారి సంకల్పాలనన్నింటినీ నెరవేర్చగోరి ఆహ్వానించాడు. వారిలో చిన్నవాడు ఉపయాజి వ్రతశీలి. ద్రుపదుడు ఏకాంతంలో అతనిని కలిసి కావలసినవి అందజేస్తూ తనకు అనుకూలంగా మలచుకొనే ప్రయత్నం ప్రారంభించాడు. పాదసేవలు చేస్తూ ప్రియంగా మాటాడుతూ శాస్త్రోక్తరీతిని పూజిస్తూ ఇలా అడిగాడు - బ్రాహ్మణా! ఉపయాజా! ద్రోణాచార్యుని చంపగల కొడుకు నాకెలా పుట్టగలడు? అది నెరవేరిస్తే తమకు పదికోట్ల ఆవులను ఇస్తాను. ద్విజోత్తమా! తమ మనస్సులో మరే కోరిక ఉన్నా తీర్చగలను. కోరినదివ్వగలను. సంశయించనవసరం లేదు. (9-12)

ద్రుపదుడు అలా అడగగానే ఆ ఋషి నేనా పని చేయనన్నాడు. అయినా ద్రుపదుడు మరలా ఆయనను సేవించనారంభించాడు. (13)

రాజా! ఆపై ఒక సంవత్సరం గడిచిన తర్వాత తగినవేళలో ఉపయాజుడు ద్రుపదునితో మధురవాక్కులతో ఇలా అన్నాడు - 'మా అన్న ఒకసారి అరణ్యంలో సంచరిస్తూ నేలపై రాలి ఉన్న ఒక పండును తిసికొన్నాడు. కానీ దానిని ఎలా శుద్ధి చేయాలో ఆయనకు తెలియదు. (14,15)

బ్రహ్మవేత్తలలో శ్రేష్ఠులై, ద్రోణునికన్నా మిన్న అయిన తమరిని ఆశ్రయించి, యుద్ధంలో గెలువరానివాడై, ద్రోణుని సంహరించగల కుమారుని పొందాలని ఆశ. (30)

కాబట్టి యాజా! నామనోరథాన్ని సఫలంచేయగల యాగాన్ని చేయించండి. పదికోట్ల గోవులనిస్తాను.' ఆ మాటలు విని, అంగీకరించి, యాజుడు దానికవసరమైన యజ్ణాన్నీ, సాధనాలనూ స్మరించాడు. (31)

కార్యభారం ఎక్కువన్న భావంతో యాజుడు ఏ కోరికలూ లేని ఉపయాజుని కూడా ప్రేరేపించి ద్రోణవినాశానికి తగినట్టి కుమారుని కలిగిస్తానని ప్రతిజ్ఞ చేశాడు. అప్పుడు మహాతపస్వి అయిన ఉపయాజుడు పుత్రసంప్రాప్తికి అనువైన యజ్ఞకర్మను ద్రుపదమహారాజుకు ఉపదేశించాడు. (32,33)

"రాజా! ఈ యజ్ఞం ద్వారా నీవు కోరుకొన్న లక్షణాలు గల కొడుకు జన్మిస్తాడు. ఆ కుమారుడు మహాపరాక్రమవంతుడూ, మహాతేజస్వి 'మహాబలుడు కూడా కాగలడు.' (34)

ద్రుపదమహారాజు ద్రోణుని సంహరించ గల కొడుకు కావాలని మనసా భావించి ఉపయాజుడు ఉపదేశించిన ఆ యాగవిధికి మొత్తం ఏర్పాటు చేశాడు (35)

యాగసమాప్తి వేళలో యాజుడు ద్రుపదుని రాణిని ఇలా ఆజ్ఞాపించాడు-ద్రుపదరాజ్ఞీ! నా దగ్గర నుండి త్వరగా హవిస్సును స్వీకరించు. నీకు ఒక కొడుకూ, ఒక కూతురూ జన్మిస్తారు. వారు పితృవంశవృద్ధికి హేతువు కాగలరు. (36)

రాణి ఇలా అన్నది - బ్రాహ్మణా! నా నోట తాంబూలరాగం తగిలి ఉన్నది. దివ్యగంధాలు నా శరీరాన్ని కప్పి ఉన్నాయి. ఇప్పుడు పుత్రార్థమై హవిస్సును స్వీకరింపలేను. కాబట్టి యాజా! నా ఇష్టసిద్ధిని కలిగించడానికి కొంతసేపు ఆగండి. (37)

యాజుడిలా అన్నాడు. ఈ హవిస్సును నేను తయారు చేశాను. ఉపయాజుడు మంత్రపూతం చేశాడు. కాబట్టి నీవు వచ్చినా, రాకపోయినా ఇది యజమాని కోరికను తప్పక తీరుస్తుంది. (38)

ఈ మాట అని యాజుడు సుసంస్కృతమైన హవిస్సుతో హోమం ముగించాడు. అప్పుడు ఆ హోమాగ్ని నుండి దేవసమానుడైన ఒక కుమారుడు పైకి లేచాడు. (39)

ఆ కుమారుని శరీరచ్ఛాయ అగ్నిజ్వాలలవలె ఉన్నది. రూపం భీకరంగా ఉన్నది. తలపై కిరీటం, తనువుపై మంచి కవచం ఉన్నాయి. కత్తినీ, ధనుర్బాణాళనూ ధరించి పదే పదే సింహనాదం చేస్తూ వెలువడ్డాడు. (40)

ఆ కుమారుడు అప్పుడే రథాన్నెక్కి యుద్ధయాత్రకు బయలుదేరాడు. పంచాలదేశీయులు ఆనందంతో "భళీ భళీ" అని నినాదాలు చేశారు. (41)

అప్పుడు ఆనందంతో బరువెక్కిన ఆ పంచాలదేశభారాన్ని భూమి భరించలేకపోయింది. గగనతలం నుండి ఆ శరీర భూతం ఇలా ప్రకటించింది. పంచాలుర భయాన్ని పోగిట్టి వారి కీర్తిని పెంచగలవాడూ, ద్రోణుని వధకు కారణం కాగలవాడూ, ద్రుపదుని శోకాన్ని దూరం చేయగలవాడు ఈ కుమారుడు. (42,43)

తరువాత ఆ వేదిమధ్యనుండి ఒక కన్య పైకి వచ్చింది. ఆమె సౌందర్యసౌభాగ్యాలతో కూడినది. ఆమె నేత్రాలు నల్లగా, విశాలంగా ఉన్నాయి. (44)

ఆమె నల్లగా ఉన్నది. తామర రేకుల వంటి కన్నులు, ఉంగరాలు తిరిగిన నల్లని జుట్టు, ఎత్తైన ఎఱ్ఱటి గోరులు, అందమై ఉన్నతమైన వక్షోజాలు కలిగి ఉన్నది. (45)

మానుషరూపాన్ని ధరించిన సాక్షాత్తు దేవకాంతవలె ఉన్నది. ఆమె శరీరం నుండి వెలువడుతున నల్లకలువల వంటి సౌరభం కోసెడు దూరం వ్యాపిస్తోంది. (46)

ఆమె మహాసుందరమైన రూపాన్ని ధరించి ఉన్నది. భూలోకంలో ఆమెకు సాటి లేదు. దివ్యరూపంగల ఆమెను దేవతలూ, రాక్షసులూ, యక్షులూ కూడా కోరుతున్నారు. (47)

ఆమె జన్మించిన తర్వాత ఆ శరీరవాణి ఇలా వినిపించింది. 'ఈమె పేరు కృష్ణ. స్త్రీలందరిలో శ్రేష్ఠయైన ఈమె క్షత్రియులనందరినీ నాశనం చేస్తుంది. (48)

తగినవేళలో ఈ సుమధ్యమ దేవకార్యాన్ని పూర్తి చేస్తుంది. ఈమె కారణం గానే కౌరవులకు తీవ్రభయం కలుగుతుంది.' (49)

ఆ మాటవిని పాంచాలదేశస్థులు సింహసమూహంలాగా గర్జించారు. ఆనందనిర్భరులైన వారిని ఈ భూమి భరించలేక పోయింది. (50)

ఆ ఇద్దరినీ చూచి సంతానార్థిని అయిన ద్రుపదుని భార్య యాజునితో "ఈ ఇరువురూ నన్నే తల్లిగా భావించాలి" అని అభ్యర్థించింది. (51)

అప్పుడు ద్రుపదుని అభీష్టాన్ని తీర్చదలచిన యాజుడు 'అలాగే' అని ద్రుపదునితో అన్నాడు. అక్కడి బ్రాహ్మణులు పూర్ణమనస్కులై వారికి నామకరణం చేశారు. (52)

ఈ ద్రుపదకుమారుడు దృష్టుడూ, అమర్షశీలుడూ, తేజః కవచాన్ని ధరించి పుట్టినవాడూ కాబట్టి ఇతని పేరు ధృష్టద్యుమ్నుడు. (53)

కుమార్తెనల్లని రంగు గలది కాబట్టి కృష్ణ అని వ్యవహరించారు. ఆ విధంగా ద్రుపదుని యాగఫలంగా ఆ పిల్లలిద్దరూ జన్మించారు. (54)

ధీమంతుడూ, ప్రతాపవంతుడూ అయిన ద్రోణుడు కాగలదాని నుండి బయటపడటం అసాధ్యమని ఆలోచించి పాంచాలదేశీయుడైన ధృష్టద్యుమ్నుని అస్త్రవిద్యాబ్యాసానికై తన ఇంటికే తీసికొనివచ్చాడు. తనపేరును నిలుపుకొనటానికై ద్రోణుడు ఆ విధంగా వ్యవహరించాడు. (55,56)

బ్రాహ్మణుడిలా అన్నాడు. లక్క ఇంటిలో జరిగిన వృత్తాంతాన్ని విని బ్రాహ్మణులూ, పురోహితులూ ద్రుపదునితో ఇలా అన్నారు - ధృతరాష్ట్రకుమారులు మంత్రులతో కూడి సంప్రదించుకొని పాండవుల వినాశానికై ఆలోచించారు. దుర్యోధనుడు పంపిన పురోచనుడు వారణావతానికి వెళ్ళి పెద్దలక్క ఇంటిని నిర్మించాడు. ఆ ఇంటిలో నమ్మకంగా నిదురిస్తున్న కుంతినీ, పాండవులనూ నడిరేయి తగులబెట్టాడు. ఆ నీచుడు తాను కూడా ఆ నిప్పులోనే బూడిదయ్యాడు. పాండవులు దగ్ధమయ్యారని విని ఆంబికేయుడయిన ధృతరాష్ట్రుడు సబాంధవంగా పరమానందాన్ని పొందాడు. పైకి మాత్రం కొంత దుఃఖాన్ని ప్రకటిస్తూ విదురుని ఇలా శాసించాడు. మహాప్రాజ్ఞా! పాండవులకు అంత్యక్రియలు జరిపించు. పాండవులంతా చనిపోయినందువల్ల ఇప్పుడు పాండురాజు మరణించి నట్లయినది. గంగా తీరానికి వెళ్ళి పిండప్రదానాది క్రియలు ముగించు. వారు మరణించటం విధిలీల. ఇలా అని ధృతరాష్ట్రుడూ, ఆయనతో పాటు శకునీ రోదించారు. ఇది తెలిసి భీష్ముడు యథావిధిగా పాండవుల అంత్యక్రియలు జరిపించాడు. పాండవ వినాశానికై ఈ దుష్కర్మను జరిపించాడు దుర్యోధనుడు. ఇంత ఘోరకృత్యాన్ని ఇంతకు ముందెవరూ చేయగా చూడలేదు. చేసినట్లు విననూ లేదు. పాండవులను గురించి మేమీరీతిగా విన్నాం. ఆ మాటలు విని యజ్ఞసేనుడు (ద్రుపదుడు) సొంతబిడ్డలు చనిపోతే తండ్రి దుఃఖించినట్లు పాండవుల మరణానికి దుఃఖించాడు. తన బంధువులతోపాటు ప్రజలందరినీ పిలిపించి ఈ విధంగా ప్రకటించాడు.

ద్రుపదుడిలా అన్నాడు. బంధువులారా! అర్జునుడి రూపం అద్భుతమైనది. ఆయన ధైర్యం ఆశ్చర్యకరం. ఆ పరాక్రమం, ఆ అస్త్రవిద్య అనన్యసామాన్యం. పగలూ, రేయీ ఆయనను గురించియే నా ఆలోచన. ఆ అర్జునుడు తల్లితో సహా అగ్నికి ఆహుతయ్యాడు. లోకంలో ఇంతకన్నా ఆశ్చర్యమేముంది? కాలాన్ని ఎవ్వరూ అతిక్రమించలేరు. నా ప్రతిజ్ఞ వ్యర్థమైంది. లోకులకు ఏం చెప్పగలను? పగలూ, రేయీ నాలో నేనే కుమిలిపోతున్నాను. నేను అనఘలయిన యాజోసయాజులను అర్చించి ద్రోణుని చంపగల కొడుకును, అర్జునుని పట్టమహిషి కాగల కూతురును కోరాను. లోకులందరికీ అది తెలుసు. స్వయంగా యాజమహర్షి కూడా దానిని ప్రకటించాడు. యాజుడు పుత్రకామేష్టి చేసి ధృష్టద్యుమ్నునీ, కృష్టను కలిగించాడు. వారి పుట్టుక నాఖు ఆనందదాయకమే కానీ ఇప్పుడేమి చేయగలను? ఆ అర్జునుడు మరణించాడు.

బ్రాహ్మణుడిలా అన్నాడు. ఆ విధంగా పలికి ద్రుపదుడు దుఃఖించి, రోదించాడు. అది చూచి సత్త్వసంపన్నుడూ, విద్యావిశేషవేత్తా అయిన పంచాలరాజపురోహితుడు ఇలా అన్ణాడు.

గురువు ఇలా అన్నాడు. మహారాజా! పాండవులు పెద్దలమాటను మన్నించేవారూ, ధర్మాత్ములు. అటువంటి వారు నశించరు. పరాజితులూ కారు. నరేశ్వరా! నేను గ్రహించిన సత్యాన్ని ఆలకించండి. బ్రాహ్మణులు ఈ సత్యాన్ని ప్రతిపాదించారు. వేదమంత్రాలలో కూడా నేను దానిని విన్నాను. గతంలో ఇంద్రాణి బృహస్పతిద్వారా ఉపశ్రుతి మహిమను విన్నది. ఆ ఉపశ్రుతి అదృశ్యుడైపోయిన ఇంద్రుని తామరతూటిముడిలో దర్శింపజేసింది. ఈ విధంగా పాండవుల విషయంలో కూడా నేను ఉపశ్రుతిని విన్నాను. వారు ఎక్కడో ఒక చోట జీవించియే ఉంటారు. అనుమానం లేదు.

పాండవులు తప్పక తిరిగి వచ్చే సూచనలు నాకు కనిపిస్తున్నాయి-కారణం చెపుతాను విను. క్షత్రియులకు స్వయంవరమే కన్యాదానానికి శ్రేష్ఠమైన మార్గమని చెప్పబడుతుంది. అందుచేత రాజా! నగరంలో స్వయంవరం చాటించు. దూరంగా ఉన్నా, దగ్గరగా ఉన్నా, స్వర్గస్థులయినా, ఎక్కడ ఉన్నాసరే కుంతీ సహితంగా పాండవులు స్వయంవరం విని తప్పక వస్తారు. ఆలస్యం చేయక స్వయంవరం ప్రకటించు.

బ్రాహ్మణుడిలా అన్నాడు. పురోహితుని మాటలు విని ద్రుపదుడు పరమానందపడ్డాడు. ఆయన నగరంలో ద్రౌపది స్వయంవరాన్ని ప్రకటించాడు. పుష్యమాసంలో, శుక్లపక్షంలో ఏకాదశినాడు రోహిణీ నక్షత్రంలో ఆ స్వయంవరం జరుగుతుంది. ఇక డెబ్బది అయిదు రోజులున్నది. కుంతీ! దేవతలు, గంధర్వులు, యక్షులు, తపస్సంపన్నులయిన ఋషులు అక్కడకు చేరుతారు ఆ స్వయంవరాన్ని చూడాలని. మహాత్ములయిన నీ కొడుకులందరూ చూడచక్కని వారు. వీరిలో ఎవరినైనా పాంచాల రాజపుత్రి వరించవచ్చు. బహుశా అర్జునునే వరించవచ్చు. విధి నిర్ణయాన్ని ఎవ్వరమూ గ్రహింపజాలము గదా! నీకు నా మాట నచ్చితే నీ కుమారులందరితో నీవు అక్కడకు వెళ్ళు. తపోధనా! పంచాలదేశం ఎప్పుడూ సుభిక్షంగా ఉంటుంది. పంచాలరాజు యజ్ఞసేనుడు సత్యసంధుడూ, బ్రాహ్మణ భక్తుడూ. అక్కడి ప్రజలు కూడా బ్రాహ్మణులపై శ్రద్దాభక్తులు గలవారు. అతిథులను ఆదరించేవారు. ప్రతి దినమూ అడగకపోయినా ఆతిథ్యమిచ్చేవారు. నేను కూడా నా శిష్యులతో కలిసి అక్కడకు వెళ్తున్నాను. నీ కిష్టమయితే మనమంతా కలిసే వెళ్ళవచ్చు.

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. ఈ మాటలు చెప్పి ఆ బ్రాహ్మణుడు మిన్నకున్నాడు.

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున చైత్రరథపర్వమను ఉపపర్వమున ద్రౌపదీసంభవమను నూట అరువది ఆరవ అధ్యాయము. (166)

(దాక్షిణాత్య అధిక పాఠము 38 శ్లోకాలతో కలిపి మొత్తం 94 శ్లోకాలు).