వైశంపాయనుడు అన్నాడు.

'మహారాజా! ఒకరోజున ఆ సభలో మహాత్ములైన పాండవులు, ఇతర మహాపురుషులూ, గందర్వులూ అందరూ కూర్చొని ఉన్నారు. (1)

అపుడు నారదుడు అక్కడకు వచ్చాడు. అతడు వేదాలు, ఉపనిషత్తులు పూర్తిగ తెలిసియున్న జ్ఞాని, దేవతలందరి చేత పూజింపబడేవాడు. ఇతిహాసాలూ పురాణాలూ తెలిసినవాడు, పూర్వకల్పవిశేషాలు ఎరిగినవాడు. ధర్మజ్ఞుడు. న్యాయవేత్త. శిక్షా, కల్ప, వ్యాకరణ, నిరుక్త, ఛందములు, జ్యోతిషము ఎరిగినవాడు. ఐక్య సంయోగ, వియోగ, నానాత్వ, సమవాయాలలో విశారదుడు. మహావక్త. ప్రగల్భుడును, మేధావి. స్మరణశక్తిమంతుడు, నీతిశాస్త్ర విశారదుడు, త్రికాలదర్శియును, పరాపర విభాగం తెలిసినవాడు, ప్రమాణపూర్వకంగా సిద్ధాంతాన్ని నిశ్చయించేవాడు. ప్రతిజ్ఞా, హేతు, ఉదాహరణ, ఉపనయ, నిగమములు అనే పంచావయవాలతో కూడిన వాక్యాలలోని గుణ దోషాలు తెలిసినవాడును, బృహస్పతి వంటి మహావక్తలకు సాటిగా ఉత్తరప్రత్యుత్తరములను ఇవ్వటంలో సమర్ధుడు, ధర్మ అర్థ కామ మోక్షాలు అనే నాల్గుపురుషార్థాల పరస్పర సంబంధం యథార్థంగా తెలిసినవాడును, ప్రత్యక్ష అనుమానాది ప్రమాణాల యొక్క పరిష్కృత సిద్ధాంతం కలవాడు. ఈ పదునాల్గులోకాలలో సమస్తాన్ని ప్రత్యక్షంగా దర్శింపగల సమర్థుడు, మహాబుద్ధిశాలి, సాంఖ్యయోగ విభాగాలను తెలిసినవాడు. దేవాదురులలో ప్రసిద్ధికెక్కిన వైరాగ్యం కలవాడు. సంధి విగ్రహ తత్త్వజ్ఞుడు. స్వపర పక్షాలలోని బలాబలాలను సులభంగా అంచనా వేసి శత్రు పక్షాన్ని తన పక్షానికి త్రిప్పుకొనే నేర్పు గలిగినవాడు. రాజనీతిలో షడంగాలను ఉపయోగించడంలో నేర్పుగలవాడు, సమస్త శాస్త్రాలు తెలిసిన పండితుడు. విద్వాంసుడు. యుద్ధవిద్యలోలాగ సంగీతంలో గూడా కుశలుడు, ఏ మాత్రం కోపం ఎరుగనివాడు. ఇంకా అసంఖ్యాకసద్గుణాలతో కూడిన మననశీలుడు, పరమ తేజశ్శాలి. అన్ని లోకాలలో సంచరించేవాడు. నారదమహర్షి పారిజాతుడు, బుద్ధిశాలియయిన పర్వతుడు, సౌమ్యుడు, సుముఖుడు మొదలగు అనేక మహర్షులతో కూడి ప్రేమపూర్వకంగా పాండవులను కలుసుకోవాలని మనోవేగంతో ఆ ధర్మరాజు యొక్క సభకు వచ్చి జయసూచకమైన ఆశీర్వచనాల ద్వారా ధర్మరాజును ధర్మరాజును గౌరవించాడు. (2-12)

వచ్చిన నారదమహర్షికి సర్వధర్మాలను పూర్తిగా తెలిసిన పాండవశ్రేష్ఠుడు యుధిష్ఠిరుడు తన సోదరులతో సహా సింహాసనం నుండి లేచి ప్రేమతోను, వినయంతోను నమస్కారం చేశాడు. ఆ మహనీయుడికి ఉచితాసనాన్ని చూపించి కూర్చుండబట్టి ఆ ధర్మరాజు నారదమహర్షికి గోవులను, మధుపర్కాన్ని బహూకరించి సంప్రదాయబద్ధంగా అర్ఘ్యపాద్యాదులను సమర్పించి, రత్నాలతో శాస్త్రోక్తంగా పూజించి సంతోషపరచాడు. (13-15)

మహారాజు ధర్మజుడు చేసిన ఈ యథోచిత స్వాగత సత్కారానికి నారదమహర్షి చాలా సంతోషించాడు.

ఈ విధంగా పాండవులు పూజించిన తరువాత ధర్మ, అర్థ, కామాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని నారదుడు, ధర్మరాజును, ఇలా అడిగాడు. (16)

నారదుడు ప్రశ్నిస్తున్నాడు.

ధర్మరాజా! నీ ధనం యజ్ఞాలకు, దానధర్మాలకూ, కుటుంబరక్షణకు, ఇతర సత్కార్యాలకు ఉపయోగిస్తున్నావా? నీ మనస్సు విక్షేపం లేకుండా సుప్రతిష్ఠితమై ఉంటోందా? సుఖసంతోషాలు పొందుతున్నావా? (17)

మీ వంశంలో పుట్టిన రాజశ్రేష్ఠుల నుండి పరంపరంగా సంప్రాప్తమవుతున్న ధర్మసహితమయిన వృత్తిని అవలంబించి ధర్మార్థకామాలు ఒకదానినొకటి బాధింపకుండ సముచిత సమయాల్లో వాటిని సేవిస్తూ సుఖిస్తున్నావా? (18)

అర్థం వలన ధర్మం గాని, ధర్మం వల్ల అర్థం గాని, ప్రీతిసారమయిన కామంచేత ఈ రెండూ గాని బాధింపబడటం లేదు గదా! (19)

ధర్మ అర్థ కామ మోక్షాలు కాలజ్ఞుడవై కాలవిభజన చేసి సేవిస్తున్నావా? (20)

అనఘా! వక్తృత్వం, ప్రాగల్భ్యం, మేధ, పూర్వ-ఉత్తర వచనాల స్మరణం, నీతి విజ్ఞానం, విచక్షణత్వం అనే ఆరు రాజగుణాలతోను కూడి, ధర్మాన్ని పరిశీలిస్తూ సామ దాన భేద దండాలు, మంత్రం, ఔషధం, ఇంద్రజాలం అనే ఏడు ఉపాయాలను తగినరీతి ఉపయోగిస్తూ బలాబలాలను పరీక్షిస్తున్నావా? (21)

విజేతలలో శ్రేష్ఠుడా! యుధిష్ఠిరా! నీ శక్తిని, శత్రువుల శక్తిని బాగుగా పరిశీలించి, శత్రువు బలిష్ఠుడయితే అతనితో సంధి కుదుర్చుకొనడానికి ప్రయత్నిస్తున్నావా? నీ కోశాగారాన్నీ ధనాన్నీ పెంచుకోవడానికి అష్టకర్మలయిన వ్యవసాయమ్, వ్యాపారం, యుద్ధం, సేతువు, గజబంధనం, గనులలో రాజాదాయం పొందటం, బంగారు గనులను వెదికించటం అనే ఎనిమిందింటిని నడిపిస్తున్నావా? (22)

భరతవంశోత్తమా! దుర్గాధ్యక్షుడు, బలాధ్యక్షుడు, ధర్మాధ్యక్షుడు, సేనాపతి, పురోహితుడు, వైద్యుడు, జ్యోతిషుడు అనే ఏడుగురు నీ యందే అనురక్తులై ఉన్నారు గదా? మోసగాండ్రయిన దూతలకు లోబడటం లేదు గదా! (23)

ఏ మాత్రం శంకింపరాని కపటులైన దూతలు నీ నుండి కాని, నీ మంత్రుల నుండి కాని నీ రహస్యాలోచనలను బయటపెట్టడం లెదు గదా! (24)

నీ మిత్రులు, శత్రువులు, ఉదాసీనులు మొదలగు వారి విషయంలో వారు ఎప్పుడు ఏమిచేస్తున్నారో తెలుసు కొంటున్నావా? తగిన సమయంలో సరిగా ఆలోచించి సంధి చేసుకోవడం, లేదా యుద్ధానికి సిద్ధపడటం చేస్తున్నావా? (25)

వీరవరా! ఉదాసీనులయందుగాని, మధ్యముల యందు కాని ఏదయినా ప్రవర్తనను అనుమానిస్తున్నావా?

నీతో సమానులు, వృద్ధులు, నిష్కల్మషహృదయులు, అన్ని విషయాలలో చక్కగా చెప్ప గల సమర్థులు, ఉత్తమకుల సంజాతులు, నీయందు అనురాగం గలవారు. వీరిని రాజకార్యాల్ని నడపటానికి మంత్రులుగా నియోగిస్తున్నావా?

రాజు యొక్క విజయం వారి ఆలోచన మిద ఆధారపడి ఉంటుంది. (26,27)

సమాలోచనలను రహస్యంగా దాచగలిగిన శాస్త్రపరిజ్ఞానం కల మంత్రుల ద్వారా మాత్రమే రాష్ట్రం సురక్షితంగా ఉంటుంది. అలా ఉంటోందా? అట్టి రాజ్యాన్ని శత్రువులు ఎన్నటికీ నాశనం చేయలేరు. (28)

నీవు అకాలంలో నిద్రావశుడవు అగుట లేదుగదా. సమయానికి లేస్తున్నావా? అర్థశాస్త్రాన్ని తెలుసుకొని ప్రవర్తిస్తున్నావు కదా! రాత్రిళ్లు అపరభాగంలో మేల్కొని కర్తవ్యం గురించి ఆలోచిస్తున్నావా? (29)

ముఖ్య రాజకార్యాలను నీవు ఒక్కడివే ఆలోచించటం లేదు గదా? ఎప్పుడూ రహస్యం ఇద్దరిమద్యలోనే ఉండాలి గదా! అదే విధంగా తలిసీ తెలియని అనేకులతో కూడా రహస్య- విషయాల్ని ఆలోచించటం లేదు గదా? నీవు ఆలోచించిన రహస్యం నీ రాజ్యాన్ని అతిక్రమించి శత్రురాజ్యానికి పోవటం లేదు గదా? (30)

హితులైన మంత్రులతో ఆలోచన చేసి అల్పప్రయత్నంతొ విశేషఫలాన్ని పొందదగిన కార్యాలను ఆలస్యం చేయక వెంటనే ప్రారంభిస్తున్నావా? అటువంటి కార్యాలకు ఆటంకమ్ కల్గించటం లేదు కదా? (31)

నీ రాజ్యంలో రైతులు, కర్షకులు మొదలయిన శ్రమజీవులు అందరూ నీకు అజ్ఞాతులుగా లేరు గదా! వారి కార్యాల్లో నీ దృష్టిని ప్రసరిస్తున్నావు కదా? వారు నీకు విశ్వాసపాత్రులే కదా! ఒకసారి విడచిపెట్టి, మళ్ళీ గ్రహించిన వారేనా అందరు? (మళ్లీ సేవలో తీసుకున్నావంటే వారు నిష్కల్మషులని భావం) (32)

ఆప్తులూ, లోభరహితులూ, వంశక్రమంగా సేవిస్తున్నవారు కృషి నిర్వహణ చేస్తున్నారా? రాజా! వారిచేత చేయింపబడినా చాలు. వారు విశ్వాస్యులై రహస్యరక్షణ చేస్తారు. (33)

ధర్మజ్ఞులు, సంపూర్ణశాస్త్రమర్మజ్ఞులు అయిన విద్వాంసులను రాజకుమారులకుగాని, ముఖ్యులైన యోధులకుగాని శిక్షణ ఇవ్వటానికి నియమించావా? (34)

నీవు వేయిమంది మూర్ఖులను తీసుకొనడం కంటె ఒక్కపండితుని తీసుకుంటే సరిపోతుంది కదా. కష్టసమయాలలో పండితుడు ఒక్కడే రాజ్యానికీ రాజుకూ శుభాన్ని కలిగిస్తాడు. (35)

నీ కోటలన్నీ, ఇంకా ధనధాన్యాలు, అస్త్రశస్త్రాలు, ఉదకస్థానాలు, యంత్రాలు, శిల్పులు ధనుర్థారులైన సైనికులు, అందరూ ఎట్టిలోటు లేకుండా పరిపూర్ణంగా ఉన్నారా? (36)

మేధావీ, శూరుడూ, ఇంద్రియ నిగ్రహం కలవాడూ విచక్షణజ్ఞానమూ గల మంత్రి ఒక్కడయినా రాజునకుగాని, రాజపుత్రునకు గాని గొప్పసంపదను కల్గించగలడు. (37)

ఒక్కొక్క ప్రదేశంలో, తీర్థంలో ముగ్గురు ముగ్గురు చొప్పున ఒకరినొకరు తెలియకుండా శత్రుపక్షంలోని పద్దెనిమిదిమంది మీద నీపక్షంలో పదిహేనుమంది మీద గూఢచారులను నియమించావా? (38)

శత్రుసూదనుడా! నీవు శత్రువుల నుండి అజ్ఞాతంగా ఉంటూ నిత్యమూ జాగరూకుడవై ఉంటూ వాళ్ల కదలికలను, చేష్టలను ఒక కంటితో కనిపెట్టి చూస్తున్నావా? (39)

వినయశీలుడు, సత్కులమందు జన్మించినవాడూ, పండితుడూ, విద్వాంసుడూ, అసూయలేనివాడూ, శాస్త్రచర్చలో నేర్పుగలవాడూ అయి నీ పురోహితుడు నీ చేత సత్కరింపబడుతున్నాడా? (40)

నీవు చేసే యజ్ఞములందు యాజ్ఞికుడుగా నియోగింపబడిన బ్రాహ్మణుడు శాస్త్రజ్ఞానం కలవాడేనా? బుద్ధిమంతుడై ఋజువర్తనుడై, హుతాన్ని గురించి హోమము చేయుచున్న దానిని గురించి తగిన సమయాల్లో నీకు తెలియజేస్తున్నాడా? (41)

నిన్ను ఆశ్రయించిన దైవజ్ఞుడు జ్యోతిష శాస్త్రంలో సంపూర్నపాండిత్యం గలవాడై గ్రహచారాలను పరిశీలించి శుభాశుభాలను చక్కగా చెప్పటంలో నేర్పరిగా ఉన్నాడా? (42)

సేవకులను ఉత్తములని, మధ్యములని అధములని విభజించి ఉత్తములకు ఉత్తమకార్యాలను, మధ్యములకు మధ్యమకార్యాలను అధములకు అల్పకార్యాలను వారి వారికి తగినట్లు నియోగిస్తున్నావా? (43)

ధర్మార్ధకామాల్లో పరీక్షలు దాటి పవిత్రులై, వంశపారంపర్యంగా వస్తున్న ఉత్తమోత్తములనే ఉత్తమకార్యాల్లో నియోగిస్తున్నావు కదా! (44)

భరతశ్రేష్ఠా! కఠినశిక్షలతో నీవు ప్రజలను బాధించటం లేదుగదా! మంత్రులందరూ నీ రాజ్యాన్ని న్యాయపూర్వకంగా నిర్వహిస్తున్నారా? (45)

కామచారుడైన పురుషుని స్త్రీలు పరిత్యజించినట్లుగా, పతితుడైన యజమానిని యాజకులు విడిచిపెట్టినట్లుగా ఉగ్రమైన శిక్షలను విధించిన రాజును ప్రజలు అవమానిస్తారు. అలా నిన్ను ప్రజలు అవమానించటం లేదు కదా! (46)

నీ సేనాపతి కులీనుడై ధైర్యశాలిగాను, పరాక్రమవంతుడు గాను, బుద్ధిశాలిగాను, సంతోషంతోను, ఉత్సాహంతోను, నీ యందు అనురాగంతోను ఉండి నేర్పరిగా ఉంటున్నాడా? (47)

నీ సైన్యంలో ప్రధానులైన దళపతులు నిర్భీకులై యుద్ధ విశారదులై, నిష్కపటులై, పరాక్రమవంతులై ఉన్నారా? యథోచిత సత్కారాలు చేసి వారిని గౌరవించి తృప్తిని కలిగిస్తున్నావా? (48)

నీ సైన్యానికి యథోచితంగా భోజనసదుపాయం, వేతనం సకాలానికి అందేటట్లు చేస్తున్నావా? వారి వేతనాలను ఆలస్యం కాకుండా, తక్కువ కాకుండా అందజేస్తున్నావా? (49)

భోజన విషయంలో గాని, వేతన విషయంలో గాణి ఆలస్యం జరిగితే సేవకులు స్వామి యందు కోపిస్తారు. ఆ కోపం వల్ల రాజుకు ఎన్నో అనర్థాలు కలుగుతాయి. (50)

ఉత్తమ కులంలొ జన్మించినట్టి నీ మంత్రులు, ఇతర అధికారులు అందరూ నీ యందు ప్రేమతో అవసరమైతే యుద్ధంలో ప్రాణాలయినా విడిచిపెట్టడానికి సిద్ధంగా ఉన్నారా? (51)

యుద్ధసాధనాలను పుర్తిగా తనొక్కడి అదుపులోనే నిలుపుకొని నీ శాసనాలను ఉల్లంఘిస్తూ స్వేచ్ఛగా సంచరించేవాడు ఎవ్వడూ నీ సేవకులలో లేడు గదా! (52)

నీ సేవకులెవరయినా పురుషప్రయత్నంతో కార్యాలు చక్కగా నిర్వహిస్తూ ఉంటే వారికి అధికమర్యాద, వేతనమూ ఇచ్చి గౌరవిస్తున్నావా? (53)

విద్యా వినయసంపన్నులయిన మహానుభావులను వారి వారి అర్హతలను బట్టి దానాదులతో సత్కరిస్తున్నావా? (54)

భరతశ్రేష్ఠా! నీ మేలుకోరి నీ కోసం ప్రాణాలు అర్పించిన వారి భార్యాపుత్రులకు గాని, నీ మేలుకోసం సేవచేసి కష్టాలలో ఉన్న కుటుంబాలకు గాని రక్షణగా ఉంటూ వారి కష్టాలను తీరుస్తున్నావు గదా! (55)

నీ వల్ల భయపడిగాని, ధనసాధనసంపత్తి నశించి నిన్ను ఆశ్రయించిన వారిని గాని, వారికి శరణు ఇచ్చి ఆదుకొంటున్నావా? యుద్ధంలో నీతో ఓడిపోయిన వారిని నీ పుత్రుల వలె భావించి వారిని కాపాడుతున్నావా? (56)

రాజా! ఈ సమస్త భూమండల ప్రజల యందు సమదృష్టితో ఆర్జవంతో ఉంటూ వారిని అందరినీ తల్లిదండ్రులు బిడ్డలను రక్షించినట్లుగా రక్షిస్తున్నావా? (57)

భరతకులశ్రేష్ఠా! నీ శత్రువు స్త్రీ, జూదం, మొదలయిన వ్యసనాలతో చిక్కుకొని కష్టాలలో చిక్కుకొన్నాడని తెలిస్తే అతనిపై త్రివిధబలాలైన మంత్ర, కోశ, సైనికబలాలను ప్రయోగించి అమితవేగంతో పరాక్రమించి అతని రాజ్యాన్ని ఆక్రమించుకొంటున్నావా? (58)

శత్రుసంహారకా! పార్ష్ణిగ్రాహులు మొదలగు పండ్రెండు మందిని గురిమ్చి తెలుసుకొని, అపుడు నీ కర్తవ్యాన్ని నిశ్చయించుకొని, నీ పక్షంలో ఉన్న పరాజయానికి కారకాలైన దైవ మానుష వ్యసనాల్ని సరిచేసుకొని, నీ సైనికబలానికి ముందుగా జీతాలు చెల్లించి యాత్రను ప్రారంభిస్తున్నావా? (59)

పరంతపా! నీ శత్రురాజ్యంలో ప్రధానులైనవారికి ధనాలను, రత్నరాశులను అర్హతననుసరించి రహస్యంగా ఇచ్చి వారిని నీ వశవర్తులుగా చేసుకొంటున్నావా? (60)

కుంతీనందనా! నీవు ముందుగా ఇంద్రియాలను జయించి, అరిషడ్వర్గాన్ని జయించి, ఇంద్రియదాసులైన శత్రువులను వశవర్తులుగా చేసుకొంటున్నావా? (61)

నీవు శత్రువులను ఆక్రమించే ముందరే పరాకులేకుండా సామం దానం భేదమ్ దండం అనే నాలుగు ఉపాయాలను వినియోగిమ్చి వారిని జయిస్తున్నావా? (62)

మహారాజా! నీ రాజ్యానికి మూలాధారాలైన రథాలు, అశ్వాలు, గజాలు, పదాతులు, యంత్రాలు, ఔషధాలు, ద్రవ్యాలతో కూడిన సైన్యాన్ని సమకూర్చుకొని శత్రువులపై దండెత్తుతున్నావా? పరాక్రమంతో వారిపై గెలుస్తున్నావా? ఓడిపోయిన వారిని రక్షిస్తున్నావా? (63)

ధనరక్షకుడు, ద్రవ్యసంగ్రాహకుడు, చిక్సితకుడ్, గుప్తచరుడు, పాచకుడు, సేవకుడు, లేఖకుడు, ప్రహరి అనే ఈ ఎనిమిది మంది, ఇంకా గజాలు, అశ్వాలు, రథాలు, కాల్బలమ్ అనే ఈ నాలుగు బలాలతో కూడి నీ సేన యోగ్యుడైన సేనాపతి ద్వారా చక్కగా ప్రయోగింపబడి శత్రుసంహారానికి సమర్థంగా ఉన్నదా? (64)

శత్రుసంహారకా! నీవు శత్రురాజ్యంలో కరువు కాటకాలు కల్గినపుడు రణభూమిలో శత్రుసంహారం చేస్తున్నావా? (65)

నీదేశంలోను, శత్రుదేశంలోను నీ చేత నియమింపబడిన అధికారులు ఆయా స్థానాల్లో తిరుగుతూ, ప్రజలను వశపరచుకొంటూ, కార్యాలను ప్రయోజనకరంగా చేస్తూ, పరస్పరం కలుసుకొంటూ రాష్ట్రాన్నీ, ప్రజలనూ రక్షిస్తున్నారా? (66)

మహారాజా! నీవు తినే పదార్థాలను, శరీరధారణకు ఉపయోగించే వస్త్రాలను, సుగంధద్రవ్యాలను నీయందు పరిపూర్ణవిశ్వాసం కల ఆప్తులే చేస్తున్నారా? (67)

భాండాగారం, గోష్ఠం, వాహనం, ద్వారం, ఆయుధాగారం, ధనార్జన అనే వీటియందు సుపరీక్షితులైన నీ భక్తులే అధికారులై తమకార్యాలను అనుష్ఠిస్తున్నారా? (68)

మహారాజా! బాహ్య-ఆభ్యంతర రక్షణలతో ముందు నిన్ను నీవు రక్షించుకొంటున్నావా? అలాగే ఆ రెండింటిని పరస్పరం ఒకదానితో మరొకదానిని (అనగా బాహ్యాన్ని ఆభ్యంతరంతోను, ఆభ్యంతరాన్ని బాహ్యంతోనూ) రక్షిస్తున్నావా? బాహ్యాభ్యంతరాలకు విరోధం లేకుండా పరస్పరం రక్షిస్తున్నావా? (69)

నీ సేవకులు పూర్వాహ్ణకాలంలో (ఇది ధర్మాచరణకు తగిన సమయం) మద్యపానం, జూదం, ఆటలు, స్త్రీ, వ్యసనలోలత్వం మొదలైన వాటియందు ఆసక్తులై నీ సమయాన్ని, నీ ధనాన్ని నష్టపరస్తూ సమయాన్ని వ్యర్థం చేయరు కదా? (70)

నీ ఆదాయంలో నాల్గవపాలుతో గాని, మూడుపాళ్లతో గాని, అర్థభాగంతో గాని, నీ ఖర్చు జరిగిపోతున్నదా? అంతకంటె ఎక్కువగా ధనవ్యయం చేయవుగదా? (71)

రాజా! నిన్ను ఆశ్రయించిన కుటుంబాలనూ, గురువులనూ, వృద్ధులనూ వ్యాపారులనూ, శిల్పులను, దీనులనూ, దుఃఖితులనూ ధన ధాన్యాలను ఇచ్చి అనుగ్రహిస్తున్నావా? (72)

నీ ఆయవ్యయాలను రాసే కరణాలు అందరు పూర్వాహ్ణంలో ప్రతిదినం ఆదాయ వ్యయాలను చెపుతున్నారా? (73)

కొంతమంది అర్థశాస్త్ర విషయాల్లో నిపుణులై ఉంటారు. వారు నీకు హితం కోరుతూ పరోక్షంలో కూడా ప్రియం చేస్తూ ఉంటారు. వారిలో ఎప్పుడూ దోషమ్ కనపడదు. అటువంటి వారిని అధికారం నుండి తొలగించటం లేదు కదా! (74)

మహారాజా! నీవు నీ సేవకులను ఉత్తమ మధ్యమ, అధమ - అని మూడు విభాగాలు చేసి వారి వారికి తగిన కార్యాలలోనే నియోగిస్తున్నావా? (75)

రాజా! ఫలాపేక్షగలిగిన లోభులనుగాని, దొంగలనుగాని, శత్రువులనుగాని, వ్యవహార జ్ఞానశూన్యులను గాని రాచకార్యాలలో నియోగించవు కదా? (76)

చోరులవల్లగాని, లోభులవల్లగానీ, రాజకుమారులవల్లగానీ, రాజస్త్రీల ద్వారాగానీ, నీవల్లగాని రాష్ట్రానికి ఎటువంటి బాధ కలగటం లేదుకదా? నీ రాజ్యంలో రైతులు సంతోషంగా ఉంటున్నారా? (77)

నీ రాజ్యంలో అన్ని ప్రాంతాలలో పెద్ద చెరువులన్నీ నీటితో నిండి ఉన్నాయా? కేవలం వర్షాధార వ్యవసాయం జరగటం లేదుగదా ! (78)

నీ రాజ్యంలో కర్షకులకు అన్నానికీ, ?విత్తనానికీ కొఱత లేకుండా ఉన్నదా? వారిపై ప్రత్యేకంగా దయచూపిస్తూ నూటికి రూపాయి వడ్డీ చొప్పున ఋణాన్ని ఇస్తున్నావా? (79)

తాతా! నీ రాజ్యంలో ఉత్తమపురుషుల ద్వారా కృషి, గోరక్ష, వ్యాపారం అన్నీ చక్కగా జరుగుతున్నాయా? వార్త సుభిక్షంగా ఉంటే లోకులంతా సుఖాన్ని ఉన్నతిని పొందుతారు. (80)

రాజా! నీ రాజ్యంలోని ప్రత్యేక గ్రామాలలో శూరవీరులు, బుద్ధిమంతులు, కార్యకుశలులు 1) కార్య ప్రారంభంలో మెలకువ కలవారై, 2) కార్యాన్ని నెరవేర్చడానికి తగిన మనుష్యుల యొక్క ద్రవ్యము యొక్క సహకారం పొంది, 3) దేశకాలవిభజనమ్ చేసి, 4) ఆపద కల్గినపుడు రహస్యంగా ఉంచడం, 5) కార్యసిద్ధి అనే ఈ అయిందింటిని బాగా తెలుసుకొని రాజ్యానికి క్షేమం కల్గిస్తున్నారా? (81)

పట్టణాలను రక్షించడానికి గ్రామాలను, గ్రామాలను రక్షించడానికి పల్లెలను శూరుల ద్వారా వీరుల ద్వారా రక్షిస్తున్నావా? ప్రాంతాలు, గ్రామాలు, నగరాలు - వీటి అధిపతులందరూ నీకు పన్నురూపంలో ధనాన్ని సమర్పిస్తున్నారా? (82)

నీ రాజ్యంలో రక్షకభటులు సైన్యసహాయకులై దొంగలను, బందిపోటులను అణచివేయడానికి సుగమనగారాల్లోనూ, దుర్గమనగరాల్లోనూ సంచరిస్తున్నారా? (83)

నీవు స్త్రీ సంరక్షణలో సంతృప్తి చెందుతున్నావా? నీ యొక్క పరిపాలనలో స్త్రీలందరు సురక్షితంగా ఉంటున్నారా? వాళ్లయందు నీవు పూర్తి విశ్వాసంతో లేవు గదా! వారితో రహస్యంగా మట్లాడటం లేదు కదా! (84)

నీవు ఎప్పుడైన అమంగళకరమయిన వార్తలు వినినపుడు గాని, ఆ విధమైన సమాచారాన్ని తీవ్రంగా ఆలోచిస్తునపుడు గాని అంతఃపురంలో స్త్రీలోలుడవై ఆనందంలో మునిగితేలుతూ ఉండవు గదా? (85)

ప్రజాపతీ! నీవు రాత్రిళ్లు ప్రథమయామంలోను, రెండవజాములోను నిద్రపోయి చివరియామంలో నిద్ర నుండి మేల్కొని ధర్మాన్ని, అర్థాన్ని గురించి ఆలోచన చేస్తున్నావా? (86)

పాండునందనా! నీవు ప్రతిదినం ప్రభాతకాలంలోనే నిద్ర నుండి మేల్కొని, అలంకరించుకొని దేశకాలాలకు అనుగుణంగా మంత్రులతో కూర్చుండి నీ దర్శనార్థం వచ్చిన ప్రజానీకానికి దర్శనమిచ్చి వారి కోరికలను నెరవేరుస్తున్నావా? (87)

శత్రుసంహారకా! ఎఱ్ఱని వస్త్రాల్ని ధరిమ్చి ఖడ్గపాణులైన భటులు నిరంతరం నీ చుట్టూ నీ రక్షణలో సావధానులై ఉంటున్నారా? (88)

మహారాజా! నీవు శిక్షింపదగినవారికి యమధర్మరాజులాగ; గౌరవింపదగిన వారికీ నీయందు అనురక్తి కలిగిన వారికి ధర్మరాజులాగా ప్రవర్తిస్తున్నావా? ఎవరు ప్రియులో, ఎవరు అప్రియులో పరీక్షించి ఎవరియందు ఏవిధంగా వ్యవహరించాలో ఆ విధంగా వ్యవహరిస్తున్నావా? (89)

కుంతీకుమారా! శరీరానికి రోగం సంభవించినప్పుడు ఔషధాలను సేవించిగాని, లంఘన చికిత్స చేసిగాని రోగం పోగొట్టుకొని ఆరోగ్యవంతునిగ ఉంటున్నావా? పెద్దలను సేవించి మనస్సును సంతోషపరచుకొంటున్నావా? (90)

కాయచికిత్స, బాలచికిత్స, గ్రహచికిత్స,ఊర్ధ్వాంగ చికిత్స, శల్యచికిత్స, దంష్ట్రాచికిత్స, జరాచికిత్స, విషచికిత్స అను అష్టాంగ వైద్య చికిత్సలలో ప్రవీణులైన వైద్యులు నీయందు అనురక్తులై సహృదయంతో నీకు శరీరతాపం కలుగకుండా మేలు కలిగిస్తున్నారా? (91)

నరేశ్వరా! లోభమ్ చేతగాని, మోహం చేతగాని నీ దగ్గరకు వచ్చిన యాచకులను గాని, పశ్చాత్తాపంతో నీ దగ్గరకు చేరిన ప్రత్యర్థులను గాని ఎప్పుడూ దర్శనమివ్వకుండా అవమానించడం లేదుగదా? (92)

నిన్ను ఆశ్రయించిన జనుల యొక్క జీవనోపాధులను నీవు లోభం వల్లగాని, మోహమ్ వల్లగాని, ఆత్మవిశ్వాసం వల్లగాని ఎన్నడూ ఎగతాళికైనా అడ్డగించుట లేదుగదా? (93)

నీ నగరవాసులుగాని, రాష్ట్రప్రజలుగాని అంతా కలిసి నీయందు విరోధంతో ప్రవర్తించడం లేదుగదా? అందులో ఎవరైనా నీ శత్రుపక్షం నుండి ద్రవ్యలాభాన్ని పొంది నీతో కలహించడం లేదు గదా? (94)

ఎవడైనా దుర్బలుడు - ఇది వరకు నీచేత చంపబడకుండా బాధింపబడ్డవాడు - ఇపుడు మంత్రాగం వల్లగాని సేనాబలం వల్లగాని బలవంతుడై నీకు ఎదురు తిరగటం లేదుగదా? (95)

నీ సామంతులలో ప్రధానులైన రాజులందరు నీయందు ప్రేమతో ఉంటున్నారా? నీ చేత గౌరవింపబడుతూ వారు నీకోసం ప్రాణాలను సహితం అర్పించడానికి సిద్ధంగా ఉన్నారా? (96)

అన్ని విద్యలలోను ఆరితేరినవారిని పరీక్షించి ఆ విద్వాంసుల్ని గౌరవిస్తున్నావా? బ్రాహ్మణులకూ, సాధుపుంగవులకూ నీవు సేవచేస్తున్నావా? నీకు ఎల్లప్పుడూ శుభాల్ని కల్గిస్తూ ఉండే వారికి దక్షిణలు ఇచ్చి గౌరవిస్తున్నావా? వారు నీ స్వర్గప్రాప్తికీ, మోక్షప్రాప్తికీ కారకులు కదా! (97)

నీ పూర్వపురుషులు అందరు మూడు వేదాలను ఆధారంగా చేసుకొని ధర్మాన్ని ఆచరించారు. ఆ ధర్మాన్నే నీవు ఆచరించడానికి నీ పూర్వులలాగా ప్రయత్నం చేస్తున్నావా? ధర్మాచరణకు అనుకూలమైన కార్యాలలో నీ మనఃప్రవృత్తి నిలుస్తున్నది గదా? (98)

నీ రాజభవనంలో నీ కళ్ల ఎదుట సద్గుణ గరిష్ఠులైన బ్రాహ్మణులు మధురపదార్థాలు, రసవంతమైన మృష్టాన్నాలు భుజిస్తున్నారా? భోజనం తరువాత వారిని దక్షిణలిచ్చి సత్కరిస్తున్నావా? (99)

నీవు ఏకాగ్రమనస్కుడవై వాజపేయం, పౌండరీకం మొదలైన యాగాలను నిండుమనస్సుతో ఆచరించడానికి ప్రయత్నం చేస్తున్నావా? (100)

నీ జ్ఞాతులను, గురువులను, వృద్ధులను, దేవతాపసులను, ఆశ్వత్థం మొదలైన పుణ్యవృక్షాలను, శుభకారకులైన బ్రాహ్మణులను ప్రతిదినం నమస్కరిస్తున్నావా? (101)

పుణ్యాత్మా! నీ మనస్సులో ఎప్పుడూ దుఃఖానికి గాని, కోపానికి గాని ఆశ్రయం ఇవ్వడం లేదుగదా? మంగళకరమైన వస్తువులను చేతిలో ఉంచుకొని నీ పరివారం నిన్నెప్పుడూ విడిచిపెట్టక నీ ప్రక్కనే ఉండి సేవిస్తున్నదా? (102)

పుణ్యాత్మా! ఇప్పటి వరకు నేను చెప్పినట్లుగా నీ బుద్ధి, ప్రవృత్తి ఉన్నాయి కదా? ఇటువంటి విధంగా ధర్మానికి అనుకూలమైన బుద్ధితో ప్రవర్తించినట్లయితే ఆయుర్వృద్ధి, దాంతో బాటు యశోవృద్ధి కలిగి ధర్మార్థకామాలను సంపూర్ణంగా ఆచరించేవాడివి కాగలవు. (103)

ఈ విధంగా ధర్మబుద్ధితో ప్రవర్తిస్తే, అతని రాజ్యం ఎన్నడూ నశించదు. ఈ విధంగా ప్రవర్తించిన రాజు భూమండలాన్ని అంతటినీ జయించి సుఖిస్తూ దిన దినాభివృద్ధి చెందుతాడు. (104)

శాస్త్రకుశలులతో, విద్వాంసులతో సాంగత్యం లేక నీ మంత్రులలో మూర్ఖులు ఎవరయినా పవిత్రాత్ములపై దొంగతనం అనే నేరాన్ని మోపి వారి ధనాన్ని అన్యాయంగా కాజేస్తున్నారా? లోభం వల్ల అధికంగా ధనాన్ని సంపాదించాలని వారికి మరణశిక్ష విధిస్తున్నారా? (105)

యుధిష్ఠిరా! "పరలోకం లేదు. ఈశ్వరుడు లేడు అనే నాస్తిక్యభావం, అసత్యం, కోపం, ఏమఱుపాటు, దీర్ఘచింతనం, జ్ఞానులతో సహవాసం చేయకుండటం, ఆలస్యం, పంచేంద్రియ విషయాల్లో ఆసక్తి చూపటం, ప్రజోపయోగవిషయాలలో ఒక్కడే ఆలోచన చేయటం అర్థశాస్త్రం తెలియని మూర్ఖులతో ఆ విషయాలను గురించి ఆలోచించటం, నిశ్చయించుకొన్న కార్యాలను చేయకుండటం, రాచరికపురహస్యాలను బయటపెట్టడం, మంగళకరమైన ఉత్సవాల్ని చేయకుండుట, ఒక్కడితో శత్రువుపైకి దాడి వెళ్లటం-అనే ఈ పద్నాలుగూ రాజదోషాలు. ఈ పద్నాలుగు దోషాల్ని నీవు విడిచి పెట్టావు గదా? వీటిచేత రాజు తప్పక నష్టపోతాడు. (106-110)

నీ వేదాలు సఫలమయ్యాయా? నీ ధనం సఫలం అయిందా? నీ స్త్రీలు అందరు సఫలమయ్యారా? నీ శాస్త్రజ్ఞానం సఫలం అయిందా? (111)

ఆ విధంగా నారదుడు ప్రశ్నించిన తరువాత యుధిష్ఠిరుడు నారదునితో

"దేవర్షీ! వేదాలు ఏవిధంగా సఫలం అవుతాయి? ధనం ఎలా సఫలం అవుతుంది? స్త్రీల సాఫల్యం ఏవిధంగా ఉంటుంది? శాస్త్రజ్ఞానం ఏవిధంగా సఫలం అవుతుంది?" అని అడిగాడు. (112)

ఆ ప్రశ్నలకు సమాధానంగా నారదుడు ధర్మరాజుతో

రాజా! వేదాలు నీవుచేసే నిత్యాగ్నిహోత్రక్రియకు ఫలాలు. ధనానికి దానం భోగమే ఫలం. భార్య రతి, సంతానం అనే ఫలాల్ని ఇస్తుంది. శాస్త్రజ్ఞానానికి సదాచారవృత్తియే ఫలం. (113)

వైశంపాయనుడు చెపుతున్నాడు.

రాజా! ఇవన్నీ విని మహాతపస్వి అయిన నారదమహర్షి ధర్మాత్ముడైన యుధిష్ఠిరుని మరల ప్రశ్నిస్తున్నాడు. (114)

నారదుడు యుధిష్ఠిరునితో ఇలా అడుగుతున్నాడు.

రాజా! పన్నులు వసూలుచేసే నీ సేవకులు లాభార్జన కోసం బహుదూరం నుండి వచ్చిన వ్యాపారుల నుండి సరిగ్గా పన్నులు వసూలు చేస్తున్నారా? అధికంగా వసూలు చేయటం లేదు గదా? (115)

మహారాజా! ఆ వ్యాపారులు నీ నగరంలోను, రాజ్యంలోను ఆదరింపబడుతూ జనానికి ఉపయోగపడే సామాగ్రినే అమ్ముతున్నారా? వాళ్లు పన్నులు వసూలు చేసే ఆ సేవకులను మోసగించడం లేదుగదా? (116)

తాతా! నీవు ధర్మాన్ని, అర్థాన్ని తెలిసిన పండితుల మాటలను అర్థశాస్త్రంలో సంపూర్ణ పాండిత్యం గలిగిన వృద్ధుల ధర్మార్థవచనాలనూ వింటున్నావా? (117)

వ్యవసాయం వల్ల వచ్చే ఫలాలను, పుష్పాలను, గోవుల నుండి వచ్చే పాలు, నెయ్యి మొదలగు పదార్థాలు నీవు ఉపయోగించడానికి ముందు ధర్మార్థం బ్రాహ్మణులకు సమర్పిస్తున్నావా? (118)

మహారాజా! నీవు నియమించిన శిల్పులు అందరికీ ఒకే పర్యాయం నాలుగు నెలల వరకు సరిపడే వేతనం, ఉపకరణాలూ, సమకూర్చి ఇస్తున్నావా? (119)

మహారాజూ! నీవు ఉపకారం చేసిన వారిని మరచిపోవడం లేదు గదా? ఆ విధంగా నీకు మేలు చెసినవారిని సజ్జనుల సమక్షంలో ప్రశంసిస్తూ నీ కృతజ్ఞతగా సత్కరిస్తున్నావా? (120)

భరతవంశోత్తమా! నీవు సంక్షేపంగా సిద్ధాంత ప్రతిపాదన చేసే సూత్రగ్రంథాలయిన గజసూత్రం, అశ్వసూత్రం, రథసూత్రం మొదలగు గ్రంథాలను సంగ్రహంగా పఠిమ్చి అభ్యసించావా? (121)

భరతశ్రేష్ఠా! నీ భవనంలో ధనుర్వేద సూత్రాన్ని, యంత్రసూత్రాన్నీ, అదేవిధంగా నాగరికసూత్రాన్ని చక్కగా అభ్యసించావా? (122)

పుణ్యాత్మా! నీవు మంత్రబలంతో అస్త్రాలను బ్రహ్మదండాన్ని ప్రయోగించి శత్రునాశనం చేస్తున్నావా? వేదోక్తంగా శిక్షను విధించడానికి, అలాగే శత్రునాశనానికీ విషప్రయోగ పరిశీలనం చేశావా? (123)

నీ రాజ్యంలో అగ్నిభయం నుండి, సర్పభయం నుండి, రోగభయం నుండి రాక్షసభయం నుండి ప్రజారంజకంగా రాజ్యాన్ని రక్షిస్తున్నావా? (124)

నోరులేని మూగవారిని, కన్నులు కనబడని గ్రుడ్డివారిని, వికలాంగులను, కుంటివారిని దిక్కులేని అనాథలను, సన్యాసులను తండ్రివలె ఆదరిస్తూ రక్షిస్తున్నావా? (125)

మహారాజా! నిద్ర, ఆలస్యం, భయం, కోపం, కాఠిన్యం, దీర్ఘాలోచనం అనే ఈ ఆరుదోషాల్ను విడిచి పెట్టావా? (126)

వైశంపాయనుడు జనమేజయుడితో అంటున్నాడు.

రాజా! కౌరవశ్రేష్ఠుడూ, మహాత్ముడూ అయిన యుధిష్ఠిరుడు బ్రహ్మపుత్రులలో శ్రేష్ఠుడయిన నారదమహర్షి యొక్క ఆ మాటలు విని మహర్షి పాదాలపై పడి నమస్కరించాడు. ఆనందంతో ఆ దైవస్వరూపునితో ఇలా అన్నాడు. (127)

యుధిష్ఠిరుడు నారదమహర్షితో 'దేవర్షీ! మీరు ఏమి ఉపదేశించారో నేను ఆ విధంగా చేస్తాను. మీరు చేసిన ఈ ప్రబోధం వల్ల నాబుద్ధి, ప్రజ్ఞ ఎంతో పెరిగాయి.'

యుధిష్ఠిరుడు ఇలా చెప్పి సముద్ర పర్యంతం గల మహీమండలాన్ని చక్కగా పరిపాలించాడు. (128)

నారదుడు అంటున్నాడు. "ఏ రాజైనా ఈ ప్రకారంగా చాతుర్వర్ణాల వారిని వారి వారి వర్ణాశ్రమధర్మాలను కాపాడుతూ రాజ్యాన్ని పరిపాలిస్తాడో అట్టివాడు ఈ లోకంలో అత్యంత సుఖాన్ని అనుభవించి చివరకు దేవరాజైన ఇంద్రలోకాన్ని చేరుతాడు." (129)

ఇది శ్రీమహాభారతమున సభాపర్వమున లోకపాల సభాఖ్యానపర్వమను

ఉపపర్వమున నారదప్రశ్నల రూపమున రాజధర్మానుశాసనమను అయిదవ అధ్యాయము. (5)