దుర్యోధనుడు చెపుతున్నాడు - భారతా! పాండవుల యొక్క యజ్ఞానికి ఆయాదేశాల నుండి రాజులు తెచ్చిన ఉత్కృష్టమైన రత్నరాశులను నేను చూసినవి చెపుతాను. విను. (1)

భారతా! శత్రువు యొక్క ఆ ధనసంపదను చూచి అది ఎంత ఉంటుందో, ఎక్కడి నుండి వచ్చిందో కూడా నేను తెలుసుకోలేకపోయాను. నన్ను మూఢుడనే అనుకో. (2)

కాంబోజరాజు గొఱ్ఱెల ఉన్నితో, బిలంతో నివసించే జంతువుల చర్మాలతో, పిల్లి రోమాలతో చేసి బంగారు నగిషీలు చెక్కిన వస్త్రాలను, చర్మాలను మొదలైన వానిని కానుకలుగా సమర్పించాడు. తిత్తిరిపక్షులవలె అనేక వర్ణాలు గలిగి, చిలుకలవంటి ముక్కులు గల గుఱ్ఱాలను మూడువందలు తెచ్చి యిచ్చాడు. పీలు, శమీ, ఇంగుదాలు తినడం చేత పుష్టిగా ఉన్న ఆడుఒంటెను, ఆడుగుఱ్ఱాలను ముప్పదిచొప్పున ఇచ్చాడు. (3,4)

మహారాజా! బ్రాహ్మణులు, గోవులను మొదలైనవానిని పోషించే వైశ్యులు, దాస్యం చేయడానికి అర్హులైన శూద్రులు అందరూ కూడా మహాత్ముడైన ధర్మరాజుయొక్క ప్రీతికొఱకు మూడు ఖర్వాల కానుకలను తెచ్చి ఆపివేయడం వలన ద్వారం బయటనే నిలుచుండిపోయారు. పొలాలు పండించే, బ్రాహ్మణులు గోవులను పోషించే వైశ్యులు వందలకొద్దీ గుంపులు గట్టి శుభప్రదాలైన బంగారు కలశాలను కానుకలుగా తెచ్చి కూడా లోపలికి ప్రవేశం పొందలేకపోయారు. (5-7)

బ్రాహ్మణులలో ప్రధానమైన కుణిందుడు శంఖాన్ని సమర్పించుకొన్నాడు. దానిని ఎంతో ప్రీతితో ధర్మరాజుకు ఇచ్చాడు.

ఆ శంఖాన్ని అన్నదమ్ములందరూ తమ సోదరుడయిన కిరీటికి ఇచ్చారు. నీటిలో పుట్టిన, బంగారు హారాలు కలిగిన, వేయి బంగారు నాణేలతో నింపబడి, స్వీయకాంతులతో ప్రకాశిస్తున్న దానిని అర్జునుడు స్వీకరించాడు.

అది అందమైనది. చూచుటకు ఇంపయినది. విశ్వకర్మ రత్నాలతో అలంకరించినది. సాక్షాత్తు ధర్ముడు పదేపదే దానికి నమస్కరించి ధరించాడు.

అన్నదానం జరిగినపుడు అది తనంత తానే మ్రోగుతుంది. ఆ సమయంలో అది ఎక్కువగా నినదించింది. దాని నాదానికి రాజులు తేజస్సు కోల్పోయి పడిపోయారు.

కేవలం ధృష్టద్యుమ్నుడు, పంచపాండవులు, సాత్యకి, ఎనిమిదవవాడు శ్రీకృష్ణుడు మాత్రమే ధైర్యంగా నిలుచున్నారు. వారు శౌర్యసంపన్నులు. పరస్పరం ప్రియం ఆచరించేవారు.

మూర్ఛపొందిన రాజులనూ, నన్నూ చూచి వారు అప్పుడు బిగ్గరగా పరిహసించారు. అనంతరం మిక్కిలి సంతోషంతో అర్జునుడు బంగారపు కొమ్ములు గల ఐదువందల ఎడ్లను బ్రాహ్మణోత్తమునికి ఇచ్చాడు.

సుముఖుడు అజాతశత్రువునకు ముఖ్యమైన కానుకలను పంపాడు. కుణిందుడు బంగారం, వస్త్రాలు అనేక రకాలైనవి ఇచ్చాడు.

కాశ్మీరరాజు స్వచ్ఛమై, రసవంతమైన తీయని ద్రాక్ష గుత్తులను కానుకలుగా తీసుకొని వచ్చి ధర్మరాజుకు స్వయంగా ఇచ్చాడు.

యవనులు పర్వతప్రాంతాలలోని మనోవేగం కల గుఱ్ఱాలను, విలువైన ఆసనాలను; గొప్ప విలువైన నూతనమై, విచిత్రమై, సూక్ష్మమై, దర్శనీయమై, శ్రేష్ఠమైన కంబళ్లను (తివాచీలను), ఇతరాలైన అనేక రత్నాలనూ కానుకలుగా తెచ్చి వారింపబడి ద్వారం దగ్గరే నిలిచిపోయారు.

కళింగరాజు శ్రుతాయువు అత్యుత్తమమైన మణిని ఇచ్చాడు.

అదేకాక అతడు దక్షిణ సాగరతీరంలోని శంఖాలను, రత్నాలతోకూడిన వందకు మించిన వస్త్రాలను ఇతర రాజుల నుండి తీసుకొని కానుకలుగా తెచ్చి యుధిష్ఠిరునికి సమర్పించాడు.

పాండ్యరాజు దర్దురపర్వతం మీది చందనకాష్ఠాలను తొంబదిఆరింటిని పాండుపుత్రునకు సమర్పించాడు. అంతే సంఖ్య గల శంఖాలను కూడా ఇచ్చాడు.

చోళ కేరళ నరేశులు ఇద్దరూ అనంతమైన చందనం, అగరు, ముత్యాలు, వైడూర్యాలు, చిత్రకాలు పాండుపుత్రునికి ఇచ్చారు.

అశ్మకమహారాజు బంగారం తాపడం చేసిన కొమ్ములు, కుండలవంటి పొదుగులు కలిగి బంగారు హారాలతో అలంకరింపబడిన పదివేల గోవులను దూడలతో సహా ఇచ్చాడు.

సింధురాజు పసిడిమాలలు అలంకరించిన సింధుదేశపు గుఱ్ఱాలను ఇరవైఅయిదువేలు ఇచ్చాడు.

సౌవీరరాజు ఏనుగులు పూన్చిన రథాలను మూడువందలకు తక్కువ కాకుండా ఇచ్చాడు. అవి బంగారు అలంకారాలతో, మణిరత్న విభూషితాలై, మధ్యందిన సూర్యునిలా, సాటిలేనిప్రకాశంతో వెలుగిందుతున్నాయి. వాటిని కానుకలుగా తెచ్చి సమర్పించాడు.

భారతా! నరోత్తమా! అవంతిరాజు రకరకాల వేల రత్నాలను, హారాలను, భుజకీర్తులు, మొదలైన వివిధాభరణాలను, అయుత సంఖ్యగల దాసీలను కూడా కానుకగా తెచ్చి లోపలికి వెళ్లి చూడాలనే కోరికతో ద్వారం దగ్గర నిలబడి ఉన్నాడు.

దశార్ణ, చేది దేశపురాజులు; పరాక్రమశాలి అయిన శూరసేనుడు ఎన్నోకానుకలను తీసుకొని వచ్చి పాండుపుత్రునికి సమర్పించారు.

రాజా! కాశీరాజు ఎనభైవేల గోవులను, ఎనిమిది వందల ఏనుగులను, వివిధ రత్నాలను అతిసంతోషంగా కానుకలిచ్చాడు.

విదేహరాజు కృతక్షణుడు, కోసలరాజు బృహద్బలుడు పద్నాలుగువేల ఉత్తమాశ్వాలను ఇచ్చారు.

వసాద్రాజులతో కలిసి శైబ్యుడు, మాళవులతో కలిసి త్రిగర్తరాజు యుధిష్ఠిరునికి అనేక రత్నాలను కానుకలిచ్చారు. అందులో ఒక్కొక్కరాజు ప్రత్యేకంగా అంతులేని హారాలు విలువైన ముత్యాలు, వివిధాభరణాలు ఇచ్చారు.

కార్పాసిక దేశంలో నివసించే లక్షమంది దాసీలు ఆ యజ్ఞంలో సేవలు చేశారు. వారు అందరూ నల్లనివర్ణం కలిగి, బక్కపలుచని దేహాలతో, పొడవైన జుట్టు కలిగి బంగారు ఆభరణాలు ధరించి ఉన్నారు. (8 1/2)

మహారాజా! భరుకచ్ఛనివాసులైన శూద్రులు ఉత్తమ బ్రాహ్మణులకు యోగ్యమైన రాంకవమృగ చర్మాలను, గాంధారదేశంలో పుట్టిన గుఱ్ఱాలను కానుకలుగా తెచ్చి సమర్పించారు. (9,10)

ఇంద్రుడు కురిపించిన వానతో, నదీజలాలతో పండే ధాన్యంతో జీవనం గడుపుకొంటూ, సముద్రతీరప్రాంతంలో పుట్టి, సింధునదికి ఆవలి తీరంలో ఉండే వైరామ, పారద, ఆభీర, కితవజాతులకు చెందిన మానవులు వివిధ రత్నాలు, మేకలు, గొఱ్ఱెలు, గోవులు, బంగారం, గాడిదలు, ఒంటెలు, ఫలాల నుండి పుట్టిన తేనె, రకరకాల కంబళ్ళు-మొదలైన ఎన్నో రకాల కానుకలను తెచ్చి లోనికి రానీయకపోవడంతో ద్వారం వద్దనే నిలిచిపోయారు. (11-13)

ప్రాగ్జ్యోతిషాధిపతి, మ్లేచ్ఛనాయకుడు, పరాక్రమవంతుడు, బలశాలి, మహారథి అయిన భగదత్తుడు యవనులతో కూడి వేయువేగం కలిగిన ఉత్తమజాతి అశ్వాలను, ఎన్నో కానుకలను తెచ్చి, ద్వారం వద్దనే నిలిచిపోయాడు. (14,15)

రాళ్లల్లో శ్రేష్ఠమయిన వజ్రాలతో చేయబడిన భాండాన్ని, తెల్లనిదంతపు పిడులు గల కత్తులను ఇచ్చి ప్రాగ్జ్యోతిషపురాధిపతి భగదత్తుడు ఆ సమయంలో లోపలికి వెళ్లాడు. (16)

నానాదిక్కుల నుండి, ద్వ్యక్ష, త్ర్యక్ష, లలాటాక్ష, ఔష్ణీక, అంతవాస, రోమక, పురుషాదక, ఏకపాద-రాజులందరూ ద్వారం వద్ద నిలబడి ఉండడం అక్కడ నేను చూశాను. ఆ రాజులందరూ తమతో నల్లని మెడలు, పెద్దశరీరాలు కలిగి ఎంతదూరమైనా వెళ్లగల రంగురంగుల కంచరగాడిదలను కానుకలుగా తెచ్చారు. అవి పదివేలున్నాయి. అన్నీ సుశిక్షితమైనవి. అన్ని దిక్కుల యందు ప్రసిద్ధికెక్కినవి. (17-19)

చక్కని ఒడ్డు, పొడవు, రంగు కలిగి, వంక్షునదీ తీరమందు పుట్టిన ఆ రాసభాలను యుధిష్ఠిరునికి కానుకలుగా ఇస్తూ ఆ రాజులందరూ అమితమైన వెండి బంగారాలను ఇచ్చి యుధిష్ఠిరుని యజ్ఞమండపాన్ని ప్రవేశించగలిగారు. (20 1/2)

ఏకపాదదేశీయులైన రాజులు ఆర్ద్రపురుగుల వలె ఎఱ్ఱనై చిలుకలవలె పచ్చనై మనోవేగం గలవై ఇంద్రధనుస్సువలె వివిధవర్ణశోభితాలై సంధ్యామేఘాల వలె ఎఱ్ఱనివై, అనేక వర్ణాలు కల మహావేగవంతాలైన అడవి గుఱ్ఱాలను, ఇంకా విలువైన బంగారాన్ని సమర్పించారు. (21,22 1/2)

చీన, శక, ఓఢ్ర, బర్బర, వనవాసులైన వార్షేయ, హార, హూణ, కృష్ణ, హిమవత్పర్వతప్రాంత, నీప, అనూపదేశాధిపతులైన అనేకులు ద్వారం వద్దనే నిలిచిపోయారు. వారు యుధిష్ఠిరుని యజ్ఞానికి వివిధాకారాలు కల పదివేల కంచరగాడిదలను కానుకలుగా తెచ్చారు. అవి నల్లని మెడ, పెద్ద శరీరం కలవి. వందక్రోసుల దూరం పరుగెత్తగలవి. మంచి శిక్షణ గలవి, లోకవిఖ్యాతి నందినవి. (23-25)

తగినంత పొడవు వెడల్పులు కలిగి, తాకాలనిపించే చక్కని రంగులతో, బాహ్లీ చీన దేశాలలో తయారయినవి; ఉన్ని, రంగుమృగచర్మంతో చేసినవి; పట్టుపురుగుల నుండి వచ్చినవి; పూలగుత్తులతో, కమలాలతో సమానమైన మృదుత్వం

కలిగి, పత్తి అనేదే లేకుండా తయారయిన వేలకొద్దీ వస్త్రాలను; మృదువైన మృగచర్మాలను; వాడిగా పొడుగ్గా ఉండేకత్తులను, ఋష్టి, శక్తి పరశ్వథాయుధాలను; పశ్చిమదేశాలలో తయారయిన వాడి గొడ్డళ్లను, వివిధ రసాలను, గంధాలను, వేల రత్నాలను, కానుకలుగా తీసుకొని వచ్చిన శక, తుషార, కంక, రోమశ, శృంగి దేశాల రాజులు ద్వారం వద్దనే నిలిపి వేయబడ్డారు. (26-29 1/2)

అతిదూరం ప్రయాణించగల అర్బుద సంఖ్య కల మదపుటేనుగులను, వందల అర్బుదాలగుఱ్ఱాలను; పద్మసంఖ్య కల బంగారాన్ని ఇంకా అనేక ఇతరవస్తువులను కానుకలుగా తెచ్చినవారు కూడా ద్వారం వద్దనే నిలిచిపోయారు. (30-31)

విలువైన ఆసనాలు, వాహనాలు, రత్నాలు, బంగారం తాపడం చేసిన ఏనుగుదంతపు మంచాలు, విచిత్రమైన కవచాలు, సుశిక్షతమైన గుఱ్ఱాలు పూన్చిన వివిధాకారాలు గల రథాలు, ఏనుగులమీద రథాల మీద పరిచే విచిత్రమైన కంబళ్లు, అనేక రత్నాలు, నారాచాలు, అర్ధనారాచాలు, వివిధశస్త్రాలు - ఇవన్నీ కానుకలుగా ఇచ్చి పూర్వదేశాధిపతులైన రాజులు యుధిష్ఠిరుని యజ్ఞమండపాన్ని ప్రవేశించారు. (32-35)

ఇది శ్రీమహాభారతమున సభాపర్వమున ద్యూతపర్వమను ఉపపర్వమున దుర్యోధన సంతాపమను ఏబది ఒకటవ అధ్యాయము. (51)

(దాక్షిణాత్య అధికపాఠము 26 శ్లోకములు కలిపి మొత్తము 61 శ్లోకములు)