52. ఏబది రెండవ అధ్యాయము
(నలోపాఖ్యాన పర్వము)
నలోపాఖ్యాన ప్రారంభము.
జనమేజయ ఉవాచ
అస్త్రహేతోర్గతే పార్థే శక్రలోకం మహాత్మని ।
యుధిష్ఠిరప్రభృతయః కిమకుర్వత పాండవాః ॥ 1
జనమేజయుడిలా అన్నాడు - అస్త్రాల కారణంగా, అర్జునుడు ఇంద్రలోకానికి వెళ్ళిన పిమ్మట, పాండుకుమారులైన ధర్మరాజ, భీమ, అర్జున, నకుల సహదేవులు ఏం చేశారు? (1)
వైశంపాయన ఉవాచ
అస్త్రహేతోర్గతే పార్థే శక్రలోకం మహాత్మని ।
అవసన్ కృష్ణయా సార్ధం కామ్యకే భరతర్షభాః ॥ 2
వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు.
జనమేజయా! అస్త్రాల కోసం అర్జునుడు ఇంద్రలోకానికి వెళ్ళిన తర్వాత, ధర్మజప్రభృతులు, ద్రౌపదీ సహితులై కామ్యకవనంలో ఉన్నారు. (2)
తతః కదాచిదేకాంతే వివిక్త ఇవ శాద్వలే ।
దుఃఖార్తా భరతశ్రేష్ఠాః నిషేదుః సహ కృష్ణయా ॥ 3
ధనంజయం శోచమానాః సాశ్రుకంఠాః సుదుఃఖితాః ।
తద్వియోగార్దితాన్ సర్వాన్ శోకః సమభిపుప్లువే ॥ 4
ఒకనాడు ధర్మరాజాదులు, అర్జునుని ఎడబాటుకు దుఃఖార్తులై ద్రౌపదితో కలసి ఏకాంతప్రదేశంలో పచ్చికబయళ్ళపై కూర్చున్నారు. అశ్రుకంఠాలతో దుఃఖార్తులైన వారందరిని శోక మావరించింది. (3,4)
ధనంజయవియోగాచ్చ రాజ్యభ్రంశాచ్చ దుఃఖితాః ।
అథ భీమో మహాబాహుః యుధిష్ఠిరమభాషత ॥ 5
అర్జున వియోగం వల్లను, రాజ్యభ్రంశం వల్లను పాండవులు దుఃఖితులయ్యారు. ఆ సమయంలో మహాబలవంతుడైన భీముడు ధర్మరాజుతో ఇలా పలికాడు. (5)
నిదేశాత్ తే మహారాజ గతోఽసౌ భరతర్షభః ।
అర్జునః పాండుపుత్రాణాం యస్మిన్ ప్రాణాః ప్రతిష్ఠితాః ॥ 6
మహారాజా! అర్జునుడు మీ ఆదేశం వల్లనే కదా మనందరిని విడిచి వెళ్ళినది. వాడిమీదనే మనప్రాణాలన్నీ నిలుపుకొన్నాం. (6)
యస్మిన్ వినష్టే పాంచాలాః సహ పుత్రైస్తథా వయమ్ ।
సాత్యకిర్వాసుదేవశ్చ వినశ్యేయుర్న సంశయః ॥ 7
అర్జునుడే కనుక లేకుంటే, మేము, పాంచాలురు, వారిపుత్రులు, సాత్యకి, వాసుదేవుడూ నిస్సంశయంగా లేనట్లే. (7)
యోఽసౌ గచ్ఛతి ధర్మాత్మా బహూన్ క్లేశాన్ విచింతయన్ ।
భవన్నియోగాద్ బీభత్సుః తతో దుఃఖతరం ను కిమ్ ॥ 8
ధర్మాత్ముడైన అర్జునుడు, రాబోయే బాధలన్నింటిని గురించి బాగా ఆలోచించి, మీ ఆదేశం వల్లనే వెళ్ళాడు. ఇంతకంటే ఎక్కువ దుఃఖమేముంది? (8)
యస్య బాహూ సమాశ్రిత్య వయం సర్వే మహాత్మనః ।
మన్యామహే జితానాజౌ పరాన్ ప్రాప్తాం చ మేదినీమ్ ॥ 9
అర్జునుని పరాక్రమం వల్లనే, మనం శత్రువులను జయించి, రాజ్యాన్ని పొందామని అనుకొంటున్నాము. (9)
యస్య ప్రభావాన్న మయా సభామధ్యే ధనుష్మతః ।
నీతా లోకమముం సర్వే ధార్తరాష్ట్రాః ససౌబలాః ॥ 10
ధనుర్ధారియైన అర్జునుని ప్రభావం వల్లనే, సభలో నేను సౌబలునితో సహా ధృతరాష్ట్రపుత్రులందరినీ పరలోకానికి పంపలేదు. (10)
తే వయం బాహుబలినః క్రోధముత్థితమాత్మనః ।
సహామహే భవన్మూలం వాసుదేవేన పాలితాః ॥ 11
అట్టి బాహుబలసంపన్నులమైన మేము, వాసుదేవ రక్షితులమై, నీ మూలంగా మాకోపాన్ని అణచుకొన్నాము. (11)
వయం హి సహ కృష్ణేన హత్వా కర్ణముఖాన్ పరాన్ ।
స్వబాహువిజితాం కృత్స్నాం ప్రశాసేమ వసుంధరామ్ ॥ 12
కృష్ణునితో కూడి మేము కర్ణుడు మొదలైన శత్రువులను చంపి, స్వశక్తితో జయించి భూమండలాన్ని పరిపాలించేవారము. (12)
భవతో ద్యూతదోషేణ సర్వే వయముపప్లుతాః ।
అహీనపౌరుషా బాలాః బలిభిర్బలవత్తరాః ॥ 13
మీ ద్యూతదోషం చేతనే, మేమందరం, మహాబలసంపన్నులమై యుండి కూడ, బలవంతుల చేత బాలురువలె త్రోసివేయబడ్డాం. (13)
క్షాత్రం ధర్మం మహారాజ త్వమవేక్షితుమర్హసి ।
న హి ధర్మో మహారాజ క్షత్రియస్య వనాశ్రయః ॥ 14
మహారాజా! క్షాత్ర ధర్మాన్ని గురించి, ఒకింత ఆలోచించండి! క్షత్రియునకు, అరణ్యవాసం ధర్మం కాదు కదా! (14)
రాజ్యమేవ పరం ధర్మం క్షత్రియస్య విదుర్బుధాః ।
స క్షత్రధర్మవిద్ రాజా మా ధర్మ్యాన్నీనశః పథః ॥ 15
రాజ్యాన్ని పరిపాలించడమే క్షత్రియ ధర్మమని పండితులందరికీ తెలుసును. క్షత్రధర్మాన్ని తెలిసిన రాజు ఎప్పుడూ స్వధర్మమార్గాన్ని వీడరాదు. (15)
ప్రాగ్ ద్వాదశసమా రాజన్ ధార్తరాష్ట్రాన్ ససౌబలాన్ ।
నివర్త్య చ వనాత్ పార్థమ్ ఆనాయ్య చ జనార్దనమ్ ॥ 16
రాజా! పండ్రెండు సంవత్సరాలకు ముందే, అరణ్యం నుండి అర్జునుని నివారించి, కృష్ణుని కూడా రప్పించి ధార్తరాష్ట్రులను చంపుతాను. (16)
వ్యూఢానీకాన్ మహారాజ జవేనైవ మహామతే ।
ధార్తరాష్ట్రానముం లోకం గమయామి విశాంపతే ॥ 17
మహారాజా! అతిత్వరలో, ధార్తరాష్ట్రులను ససైన్యంగా పరలోకానికి పంపుతాను. (17)
సర్వానహం హనిష్యామి ధార్తరాష్ట్రాన్ ససౌబలాన్ ।
దుర్యోధనం చ కర్ణం చ యో వాన్యః ప్రతియోత్స్యతే ॥ 18
సౌబలసహితంగా ధార్తరాష్ట్రాన్ ససౌబలాన్ ।
దుర్యోధనం చ కర్ణం చ యో వాన్యః ప్రతియోత్స్యతే ॥ 18
సౌబలసహితంగా ధార్తరాష్ట్రులనందరినీ, దుర్యోధనునీ, కర్ణునీ, యుద్ధంలో ఎదురు నిలచిన వాడెవడైనా సరే చంపుతాను. (18)
మయా ప్రశమితే పశ్చాత్ త్వమేష్యసి వనాత్ పునః ।
ఏవం కృతే న తే దోషాః భవిష్యంతి విశాంపతే ॥ 19
ఈ విధంగా చేసినట్లైతే, మీకు ఎటువంటి ధర్మగ్లాని (దోషం) కలగదు. నాచేతిలో శత్రుపక్షం అంతరించి ప్రశాంతత ఏర్పడినపుడు, మీరు అరణ్యం నుండి మరలి వచ్చేవారు. (19)
యజ్ఞైశ్చ వివిధైస్తాత కృతం పాపమరిందమ ।
అవధూమ మహారాజ గచ్ఛేమ స్వర్గముత్తమమ్ ॥ 20
మహారాజా! వివిధ యజ్ఞాలచే పూర్వకృత పాపం పోగొట్టుకొని ఉత్తమమైన స్వర్గాన్ని పొందేవాళ్లం. (20)
ఏవమేతద్ భవేద్ రాజన్ యది రాజా న బాలిశః ।
అస్మాకం దీర్ఘసూత్రః స్యాద్ భవాన్ ధర్మపరాయణః ॥ 21
మహారాజా! రాజు మూర్ఖుడు కాకుండా దీర్ఘసూత్రుడయి ఉంటే అది అలాగే జరిగేది. కాని మీరు ధర్మపరాయణులు కనుక అలా జరిగే ఆస్కారం లేదు. (21)
నికృత్యా నికృతిప్రజ్ఞాః హంతవ్యా ఇతి నిశ్చయః ।
న హి నైకృతికం హత్వా నికృత్యా పాపముచ్యతే ॥ 22
మోసగిమ్చే నేర్పుకలవారిని మోసంతోనే జయించాలని నా నిశ్చయం. మోసంతో మోసగానిని చంపడం పాపం కాదుకదా! (22)
తథా భారత ధర్మేషు ధర్మజ్ఞైరిహ దృశ్యతే ।
అహోరాత్రం మహారాజ తుల్యం సంవత్సరేణ హ ॥ 23
భారతా! ఒకరోజు, ఒక సంవత్సరకాలంతో సమానమని ఈ విషయంలో ధర్మం తెలిసిన వారు భావిస్తున్నారు. (23)
తథైవ వేదవచనం శ్రూయతే నిత్యదా విభో ।
సంవత్సరో మహారాజ పూర్ణో భవతి కృచ్ఛ్రతః ॥ 24
వేదవాక్కులు కూడ, అదే విధంగా వినబడుతున్నాయి. మహారాజా! ఒక సంవత్సరకాలం, అతిక్లేశంతో పూర్తి అవుతోంది. (24)
యది వేదాః ప్రమాణాస్తే దివసాదూర్ధ్వమచ్యుత ।
త్రయోదశ సమాః కాలః జ్ఞాయతాం పరినిష్ఠితః ॥ 25
మీకు, వేదాలే కనుక ప్రమాణాలైతే, ఒకరోజు ఒక సంవత్సరంతో తుల్యమవుతుంది. దీన్నిబట్టి పదమూడు సంవత్సరాల కాలపరిమితిని గురించి మీరు తెలుసుకోండి. (25)
కాలో దుర్యోధనం హంతుం సానుబంధమరిందమ ।
ఏకాగ్రాం పృథివీమ్ సర్వాం పురా రాజన్ కరోతి సః ॥ 26
అనుబంధం గల దుర్యోధనుని చంపటానికి ఇదే సరియైన సమయం. అతడు భుమండల మంతటిని ఒకటిగా కలుపుకొనకముందే ఈ పని జరగాలి. (26)
ద్యూతప్రియేణ రాజేంద్ర తథా తద్ భవతా కృతమ్ ।
ప్రాయేణాజ్ఞాతచర్యాయాం వయం సర్వే నిపాతితాః ॥ 27
మహారాజా! ద్యూతప్రియుడవైన నిచేతలవలననే, అది అలా జరిగింది. మనమంతా అజ్ఞాతవాసం అనే గోతిలోకి త్రోసివేయబడ్డాం. (27)
న తం దేశం ప్రపశ్యామి యత్ర సోఽస్మాన్ సుదుర్జనః ।
న విజ్ఞాస్యతి దుష్టాత్మా చారైరితి సుయోధనః ॥ 28
అధిగమ్య చ సర్వాన్ నః వనవాసమిమం తతః ।
ప్రవ్రాజయిష్యతి పునః నికృత్యాధమపూరుషః ॥ 29
వనవాసకాలం పండ్రెండ్రు సంవత్సరాలు పూర్తియైన పిమ్మట, అజ్ఞాతంగా ఒక సంవత్సర కాలం గడపాలి. దురాత్ముడైన దుర్యోధనుడు, తన గూఢచారుల ద్వారా మన ఉనికిని పసిగట్టలేని దేశమేదో నా ఆలోచనకు అందటం లేదు. అధముడైన దుర్యోధనుడు ఏ చిన్న అవకాశం దొరికినా, తిరిగి మోసంతో వనవాసానికి పంపుతాడు. (28,29)
యద్యస్మానభిగచ్ఛేత పాపః స హి కథంచన ।
అజ్ఞాతచర్యాముత్తీర్ణాన్ దృష్ట్వా చ పునరాహ్వయేత్ ॥ 30
ఏదో ఒకవిధంగా, పాపకర్ముడైన దుర్యోధనుడు మన ఉనికిని పసిగట్టక, అజ్ఞాతవాసం పూర్తి అయితే వాడు, మనలను తిరిగి జూదానికి ఆహ్వానిస్తాడు. (30)
ద్యూతేన తే మహారాజ పునర్ద్యూతమవర్తత ।
భావాంశ్చ పునరాహూతః ద్యూతే నైవాపనేష్యతి ॥ 31
మహారాజా! జూదానికి కావలసిన ఏర్పాట్లన్నీ చేసి, మరల జూదమాడటానికి మిమ్మాహ్వానించి, ద్యూతక్రియతోనే మిమ్ము ఓడించి రాజ్యం నుండి బయటకు పంపిస్తాడు. (31)
స తథాక్షేషు కుశలః నిశ్చితో గతచేతనః ।
చరిష్యసి మహారాజ వనేషు వసతీః పునః ॥ 32
వాడు (ఆ దుర్యోధనుడు) పాచికలాడుటలో నేర్పరియని గత అనుభవం వలన తెలిసినదే! మహారాజా! మనం తిరిగి వనాలలో నివాసమేర్పరచుకొని కాలాన్ని గడపవలసి ఉంటుంది. (32)
యద్యస్మాన్ సుమహారాజ కృపణాన్ కర్తుమర్హసి ।
యావజ్జీవమవేక్షస్య వేదధర్మాంశ్చ కృత్స్నశః ॥ 33
మహారాజా! దైన్యస్థితిలోనే మమ్మందరినీ నిలుపదలచుకొంటే సరే! కానీ బ్రతికియున్నంతకాలం వేదధర్మాలను పూర్తిగా పరిశీలించండి. (33)
నికృత్యా నికృతిప్రజ్ఞః హంతవ్య ఇతి నిశ్చయః ।
అనుజ్ఞాతస్త్వయా గత్వా యావచ్ఛక్తి సుయోధనమ్ ॥ 34
యథైవ కక్షముత్సృష్టః దహేదనిలసారథిః ।
హనిష్యామి తథా మందమ్ అనుజానాతు మే భవాన్ ॥ 35
మోసగాడు, మోసంతోనే చంపదగినవాడు. ధర్మజ్ఞుల ఈ నిర్ణయాన్ని గుర్తెరిగి, నాకు ఆజ్ఞ ఇచ్చినట్లైతే.... పైకెగసిన దావాగ్ని ఎండిన అడవిని దహించినట్లు, సుయోధనుని చంపేస్తాను. అలా నాకు మీరు అనుజ్ఞ ఇవ్వండి. (34,35)
వైశంపాయన ఉవాచ
ఏవం బ్రువాణాం భీమం తు ధర్మరాజో యుధిష్ఠిరః ।
ఉవాచ సాంత్వయన్ రాజా మూర్ధ్న్యుపాఘ్రాయ పాండవమ్ ॥ 36
వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. ఈ విధంగా పలుకుతున్న భీముని ధర్మరాజు అనునయిస్తూ, తమ్ముని శిరస్సు నాఘ్రాణించి, ఇలా అన్నాడు. (36)
అసంశయం మహాబాహో హనిష్యసి సుయోధనమ్ ।
వర్షాత్ త్రయోదశాదూర్ధ్వం సహ గాండీవధన్వనా ॥ 37
మహాబాహూ! పదమూడు సంవత్సరాలు గడచిన తర్వాత అర్జున సహితుడవై నీవు, సుయోధనుని సంహరిస్తావు. సందేహం లేదు. (37)
యత్ త్వమాభాషసే పార్థ ప్రాప్తః కాల ఇతి ప్రభో ।
అవృతం నోత్సహే వక్తుం న హ్యేతన్మమ విద్యతే ॥ 38
భీమా! దుర్యోధనవధ కిది తగిన సమయమని ఎన్నోవిధాల పలికావు. అసత్యం పలకటం నాకిష్టం లేదు. అది నాకు చేతకాదు. (38)
అంతరేణాపి కౌంతేయ నికృతిం పాపనిశ్చయమ్ ।
హంతా త్వమసి దుర్ధర్ష సానుబంధం సుయోధనమ్ ॥ 39
భీమసేనా! పాపాత్ముడయిన సుయోధనుని బంధుసహితంగా నీవు మోసం లేకుండానే చంపగలవు. (39)
ఏవం బ్రువతి భీమం తు ధర్మరాజే యుధిష్ఠిరే ।
ఆజగామ మహాభాగః బృహదశ్వో మహానృషిః ॥ 40
ఈ విధంగా ధర్మరాజు భీమునితో మాట్లాడుతూ ఉండగానే మహాత్ముడైన బృహదశ్వుడనే మహర్షి అక్కడకు విచ్చేశాడు. (40)
తమభిప్రేక్ష్య ధర్మాత్మా సంప్రాప్తం ధర్మచారిణమ్ ।
శాస్త్రవన్మధుపర్కేణ పూజయామాస ధర్మరాట్ ॥ 41
ధర్మరాజు ధర్మవర్తనుడైన ఆ మహర్షిని చూచి, సగౌరవంగా మధుపర్కమిచ్చి, శాస్త్రోక్తంగా పూజ చేశాడు. (41)
ఆశ్వస్తం చైనమాసీనమ్ ఉపాసీనో యుధిష్ఠిరః ।
అభిప్రేక్ష్య మహాబాహుః కృపణం బహ్వభాషత ॥ 42
సేదదీరి ఉపవిష్టుడైన బృహదశ్వమహర్షితో ధర్మరాజు అతిదీనంగా ఇలా పలికాడు. (42)
అక్షద్యూతే చ భగవన్ ధనం రాజ్యం చ మే హృతమ్ ।
ఆహూయ నికృతిప్రజ్ఞైః కితవైరక్షకోవిదైః ॥ 43
భగవన్! పాచికలాడటానికి పిలిచి, మోసగించే ప్రజ్ఞకలిగి, పాచికలాడటంలో నేర్పరులైన జూదగాండ్రు ఆటలో నన్ను పరాజితుని జేసి, నా రాజ్యాన్ని హరించారు. (43)
అనక్షజ్ఞస్య హి సతః నికృత్యా పాపనిశ్చయైః ।
భార్యా చ మే సభాం నీతా ప్రాణేభ్యోఽపి గరీయసీ ॥ 44
ఆ పాపకర్ములు - అక్షవిద్య తెలియని నన్ను మోసగించి, ప్రాణాధికురాలైన నాభార్యను కూడ సభలోనికి లాక్కువచ్చారు. (44)
పునర్ద్యూతేన మాం జిత్వా వనవాసం సుదారుణమ్ ।
ప్రావ్రాజయన్ మహారణ్యమ్ అజినైః పరివారితమ్ ॥ 45
తిరిగి జూదంలో నన్యోడించి, నారబట్టలతో అతిదారుణమైన వనవాసానికి పంపించారు. (45)
అహం వనే దుర్వసతీఃవసన్ పరమదుఃఖితః ।
అక్షద్యూతాధికారే చ గిరః శృణ్వన్ సుదారుణాః ॥ 46
ఆర్తానాం సుహృదాం వాచః ద్యూతప్రభృతి శంసతామ్ ।
అహం హృది శ్రితాః స్మృత్వా సర్వరాత్రీర్విచింతయన్ ॥ 47
చాలా దుఃఖాన్ని పొందుతున్నాం! అతిదారుణమైన మాటలను మరువలేక అరణ్యవాసంలో అనేక బాధల ననుభవిస్తున్నాం ! జూదం నాటి మాటలు, నిందావాక్యాలు వింటూ, ఆశ్రితులను మనసులో తలచుకొంటూనే దీర్ఘాలోచన చేస్తూ రాత్రులన్నీ వెళ్ళబుచ్చాం! (46,47)
యస్మింశ్చైవ సమస్తానాం ప్రాణా గాండీవధన్వని ।
వినా మహాత్మనా తేన గతసత్త్వ ఇవాభవమ్ ॥ 48
మా ప్రాణాలన్నీ ఆ అర్జునుని మీదే నిలుపుకొన్నాం. ఇపుడా అర్జునుడు లేకపోవటం వల్ల శక్తిహీనులమయినట్లు ఉన్నాం. (48)
కదా ద్రక్ష్యామి బీభత్సుం కృతాస్త్రం పునరాగతమ్ ।
ప్రియవాదినమక్షుద్రం దయాయుక్తమతంద్రితః ॥ 49
ప్రియవాది, మహనీయుడు, దయామయుడు, అయిన అర్జునుడు దివ్యాస్త్రాలు సంపాదించి తిరిగి రావటం ఉత్సాహంతో ఎప్పుడు చూస్తానో కదా! (49)
అస్తి రాజా మయా కశ్చిద్ అల్పభాగ్యతరో భువి ।
భవతా దృష్టపూర్వో వా శ్రుతపూర్వోఽపి వా క్వచిత్ ।
న మత్తో దుఃఖితతరః పుమానస్తీతి మే మతిః ॥ 50
నావంటి అదృష్టహీనుని ఇతఃపూర్వం మీరెక్కడైనా చుశారా? కనీసం విన్నారా? ప్రబలమైన దుఃఖాన్ని అనుభవిస్తున్న నావంటి పురుషుడు ఉండడనే నే ననుకొంటున్నాను. (50)
బృహదశ్వ ఉవాచ
యద్ బ్రవీషి మహారాజ న మత్తో విద్యతే క్వచిత్ ।
అల్పభాగ్యతరః కశ్చిత్ పుమానస్తీతి పాండవ ॥ 51
అత్ర తే వర్ణయిష్యామి యది శుశ్రూషసేఽనఘ ।
యస్త్వత్తో దుఃఖితతరః రాజాఽఽసీత్ పృథివీపతే ॥ 52
బృహదశ్వుడిలా అన్నాడు.
మహారాజా! ధర్మజా!
"నాకంటె అదృష్టహీనుడూ, దుఃఖితుడూ అయిన పురుషుడెక్కడైన ఎపుడైనా ఉన్నాడా?" అని మీరు ప్రశ్నించారు. మీకంటె ఎంతో ఎక్కువ దుఃఖాన్ని అనుభవించిన మహారాజు ఒకడున్నాడు. వినాలనుకొంటే చెపుతాను. (51,52)
వైశంపాయన ఉవాచ
అథైనమబ్రవీద్ రాజా బ్రవీతు భగవానితి ।
ఇమామవస్థాం సంప్రాప్తం శ్రోతుమిచ్ఛామి పార్థివమ్ ॥ 53
వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు.
ఇలాంటి దురవస్థను పొందిన మహారాజును గురించి వినగోరుతున్నాను. హే భగవన్! చెప్పండి! అని బృహదశ్వుని ధర్మరాజు అడిగాడు. (53)
బృహదశ్వ ఉవాచ
శృణు రాజన్నవహితః సహ భ్రాతృభిరచ్యుత ।
యస్త్వత్తో దుఃఖితతరః రాజాఽఽసీత్ పృథివీపతే ॥ 54
బృహదశ్వుడిలా అన్నాడు. మీకంటె ఎక్కువ దుఃఖాన్ని పొందిన మహారాజొకడున్నాడు. ఆతని కథను, నీవు నీసోదరసహితుడవై సావధాన చిత్తంతో విను. (54)
నిషధేషు మహీపాలః వీరసేన ఇతి శ్రుతః ।
తస్య పుత్రోఽభవన్నామ్నా నలో ధర్మార్థకోవిదః ॥ 55
నిషధదేశంలో వీరసేనుడనే ప్రసిద్ధడైన మహారాజు ఉన్నాడు. అతనికి ధర్మార్థాలు బాగా తెలిసిన 'నలుడు' అనే కుమారుడున్నాడు. (55)
స నికృత్యా జితో రాజా పుష్కరేణేతి నః శ్రుతమ్ ।
వనవాసం సుదుఃఖార్త భార్యయా న్యవసత్ సహ ॥ 56
ఆ నలమహారాజును పుష్కరుడు మోసంతో జయించాడు. తర్వాత ఆ నలుడు రాజ్యభ్రష్టుడై, దుఃఖార్తుడై భార్యతో సహా అరణ్యవాసం చేశాడు. (56)
న తస్య దాసా న రథః న భ్రాతా న చ బాంధవాః ।
వనే నివసతో రాజన్ శిష్యంతే స్మ కదాచన ॥ 57
ధర్మరాజా! అరణ్యవాసం చేస్తున్న నలునకు రథం లేదు. అన్నదమ్ములు, బంధుజనం భృత్యులు ఎవ్వరూ తోడు లేరు. (57)
భవాన్ హి సంవృతో వీరైః భాతృభిర్దేవసమ్మితైః ।
బ్రహ్మకల్పైర్ద్విజాగ్ర్యైశ్చ తస్మాన్నార్హసి శోచితుమ్ ॥ 58
ధర్మజా! ఇక్కడ నీవెంట పరాక్రమవంతులైన నీతమ్ములు, బ్రహ్మకల్పులైన ద్విజశ్రేష్ఠులూ ఉన్నారు. అందుచేత నీ వే మాత్రం దుఃఖింపవలసిన పనిలేదు. (58)
యుధిష్ఠిర ఉవాచ
విస్తరేణాహమిచ్ఛామి నలస్య సుమహాత్మనః ।
చరితం వదతాం శ్రేష్ఠ తన్మమాఖ్యాతుమర్హసి ॥ 59
యుధిష్ఠిరుడిలా అన్నాడు.
మహాత్ముడైన నలమహారాజు చరిత్రను విపులంగా వినాలనుకొంటున్నాను. నలునికథను చెప్పవలసినదిగా ప్రార్థిస్తున్నాను. (59)
ఇతి శ్రీ మహాభారతే వనపర్వణి నలోపాఖ్యానపర్వణి ధృతరాష్ట్ర ద్విపంచాశత్తమోఽధ్యాయః ॥ 52 ॥
శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున నలోపాఖ్యాన పర్వమను ఉపపర్వమున ఏబది రెండవ అధ్యాయము. (52)