మార్కండేయుడిలా అన్నాడు. మహారాజా! ఆ మధుకైటభుల కొడుకు ధుంధువు. అతడు తేజస్వి, మహాబల పరాక్రమసంపన్నుడు. అతడు ఘోరతపస్సు చేశాడు. (1)

చాలాకాలం ఒంటికాలిపై తపస్సు చేశాడు. నరాలు బయటకు కనిపించేంత చిక్కిపోయాడు. దానితో సంతసించిన బ్రహ్మ వరమిచ్చాడు. ఆ వరాన్ని ఇలా కోరాడు ధుంధువు. (2)

దేవతలు, దానవులు, యక్షులు, నాగులు, గంధర్వులు, అచ్చరలు - వీరెవ్వరి చేతిలోనూ నేను చావకూడదు. ఇదే నేను కోరే వరం. (3)

"అలాగే జరుగుతుంది. వెళ్ళిరా" అన్నాడు బ్రహ్మ. బ్రహ్మ అలా పలుకగానే ధుంధువు ఆయన పాదాలకు శిరసా నమస్కరించి వెళ్ళాడు. (4)

మహాశక్తి పరాక్రమాలు గల ఆ ధుంధువు వరాన్ని పొంది, పితృవధను తలచుకొంటూ వెంటనే విష్ణువు దగ్గరకు వెళ్ళాడు. (5)

అసహనశీలి అయిన ధుంధువు దేవతలను, గంధర్వులను జయించి విష్ణువును పదేపదే తీవ్రంగా బాధించాడు. (6)

భరతర్షభా! ధుంధువు ఉజ్జాలకమని ప్రసిద్ధికెక్కిన ఇసుకసముద్రం దగ్గరకు వచ్చి, దుష్టాత్ముడై అందరినీ బాధించసాగాడు. రాజా! తన శక్తినంతా వినియోగించి భూమిలోపల ఇసుకలో ఉండి ఉత్తంకాశ్రమాన్ని కలతపెట్టసాగాడు. (7,8)

మధుకైటభ పుత్రుడు, భీమపరాక్రముడు అయిన ఆ ధుంధువు తపోబలాన్ని అడ్డుపెట్టుకొని ఉత్తంకుని ఆశ్రమానికి దగ్గరగా నిప్పులు క్రక్కుతూ లోకవినాశనం చేయటానికి శయనించి ఉన్నాడు. (9 1/2)

భరతర్షభా! అదే సమయంలో తనసేనతో, వాహనాలతో, కుమారులతో సహా కువలాశ్వమహారాజు ఉత్తంకబ్రాహ్మణునితో కలిసి బయలుదేరాడు. (10,11)

శత్రుమర్దనుడైన కువలాశ్వనరపతి బలశాలులయిన తన ఇరువదియొక్క వేల కుమారులతో కూడా ప్రయాణమయ్యాడు. (12)

అప్పుడు సర్వసమర్థుడైన విష్ణువు ఉత్తంకుని అభ్యర్థనమేరకు లోకహితాన్ని కోరి తన తేజస్సుతో కువలాశ్వునిలో ప్రవేశించాడు. (13)

దుర్ధర్షుడైన కువలాశ్వుడు బయలుదేరగానే "శ్రీమంతుడైన ఈ కువలాశ్వుడు అవధ్యుడు. నేడు ధుంధువును చంపి 'ధుంధుమారు'డవుతాడు" అని స్వర్గంలో మహాకోలాహలధ్వని వినిపించింది. (14)

దేవతలు దివ్యపుష్పాలతో కువలాశ్వుని చుట్టూ చేరారు. దేవదుందుభలు కూడా ఎవ్వరు మ్రోయించకపోయినా తమంత తాము మ్రోగాయి. (15)

ధీమంతుడైన అతని ప్రయాణవేళలో గాలి చల్లగా వీచింది. భూమిపై దుమ్ము లేవకూడదని దేవేంద్రుడు వర్షాన్ని కురిపించాడు. (16)

యుధిష్టిరా! మహాసురుడైన ధుంధువు ఉన్నచోటనే గగనతలంపై దేవతల విమానాలన్నీ నిలిచాయి. (17)

ధుంధు, కువలాశ్వుల యుద్ధాన్ని చూచే కుతూహలంతో దేవగంధర్వులతో సహా మహర్షులంతా కనిపించారు. (18)

కౌరవ్యా! నారాయణ తేజస్సుతో వృద్ఢిచెందిన ఆ కువలాశ్వమహీపతి తన కుమారులతో కూడివెళ్ళి వెంటనే నాలుగువైపులా ఇసుకసముద్రాన్ని త్రవ్వించాడు. (19 1/2)

కువలాశ్వుని కుమారులు ఆ ఇసుకకడలిలో ఏడురోజులు త్రవ్వి, మహాబలుడైన ధుంధువును చూచారు. (20 1/2)

భరతర్షభా! ఇసుక క్రింది దాగి ఉన్న అతని మహాకాయం భయంకరంగా ఉన్నది. సూర్యుని వలె తేజస్సుతో ప్రజ్వలిస్తోంది. (21 1/2)

రాజశ్రేష్ఠా! ప్రళయకాలాగ్ని వలె కాంతిమంతుడైన ఆ ధుంధువు పశ్చిమదిక్కు నాశ్రయించి నిద్రిస్తూ కనిపించాడు. (22 1/2)

కువలాశ్వుని కొడుకులు అన్నివైపుల నుండి చుట్టుముట్టి ధుంధువులై దాడిచేశారు. తీక్ష్ణబాణాలతో, గదలతో, ముసలాలతో, పట్టిశాలతో, పరిఘలతో, ప్రాసాలతో, మెరిసే వాడి కత్తులతో దెబ్బతిన్న మహాబలుడు ధుంధువు క్రోధంతో లేచాడు. ఆ కోపంలోనే వారు ప్రయోగించిన వివిధశస్త్రాలను మ్రింగివేశాడు. (23-25)

అప్పుడు తననోటి నుండి ప్రళయకాలాగ్నివలె నిప్పులు క్రక్కుతూ తన తేజస్సుతో రాజకుమారులనందరినీ దహించివేశాడు. (26)

రాజశార్దూలా! పూర్వకాలంలో కపిలమహర్షి కోపించి సగరపుత్రులనందరినీ క్షణంలో దహించినట్లు ధుంధువు కూడా కోపించి లోకాల నన్నింటినీ నశింపజేస్తున్నట్లు ముఖాగ్నితో కపిలాశ్వపుత్రులను దహించాడు. (27 1/2)

భరతసత్తమా! తన కుమారులు అందరూ కోపాగ్నిలో తగులబడగా మహాతేజస్వి అయిన కువలాశ్వమహీపతి మరొక కుంభకర్ణునివలె నిదురలేచిన ఆ ధుంధువును సమీపించాడు. (28,29)

మహారాజా! అతనిదేహం నుండి జలం ఎక్కువగా ప్రవహింపసాగింది. కాని కువలాశ్వుడు యోగి కాబట్టి యోగశక్తితో జలరూపమైన ఆ తేజస్సును త్రాగి నీటితోనే అతని ముఖాగ్నిని శమింపజేశాడు. (30 1/2)

రాజేంద్రా! భీకరపరాక్రమం గల ఆ దైత్యుని బ్రహ్మాస్త్రంతో దహించివేశాడు. ఈ రీతిగా లోకకళ్యాణం కోసం కువలాశ్వుడు సురశత్రువు. శత్రుసంహర్త అయిన ఆ మహారాక్షసుని బ్రహ్మాస్త్రంతో దగ్ధం చేసి మరొక దేవేంద్రుని వలె ప్రకాశించాడు. (31 ,32 1/2)

మహామనస్కుడైన కువలాశ్వమహారాజు ధుంధువును చంపినందువల్ల ధుంధుమారుడని ప్రసిద్ధుకెక్కి, తిరుగులేని వాడయ్యాడు. (33 1/2)

దేవతలూ, మహర్షులు అందరూ సంతోషించి కువలాశ్వుని వరం కోరుకొమ్మన్నారు. దానికి పరమానందప్సిన కువలాశ్వుడు చేతులు జోడించి వినయంతో ఇలా అన్నాడు. (34, 35)

బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠులకు ధనాన్ని దానమివ్వగలగాలి. శత్రువులకు అజేయుడను కావాలి. విష్ణువుతో చెలిమి ఉండాలి. ప్రాణులపై ద్రోహబుద్ధి కలుగరాదు. (36)

నిత్యమూ ధర్మాసక్తి ఉండాలి. అక్షయస్వర్గనివాసం సిద్ధించాలి అన్నాడు. ఆనందించిన దేవతలు "తథాస్తు" అని రాజుతో అన్నారు. (37)

రాజా! ఆపై ఋషులు, గంధర్వులు, ధీమంతుడైన ఉత్తంకుడు వివిధాశీర్వాదాల నిస్తూ రాజుతో సంభాషించారు. (38)

తరువాత దేవతలు, మునులు తమ తమ స్థానాలకు వెళ్ళారు. యుధిష్ఠిరా! ఆ యుద్ధంలో కువలాశ్వుని కొడుకులు ముగ్గురు మాత్రమే మిగిలారు. (39)

వారు దృఢాశ్వుడు, కపిలాశ్వుడు, చంద్రాశ్వుడు, అపార తేజస్వులయిన ఇక్ష్వాకు మహారాజుల వంశపరంపర వారి వల్లనే వచ్చింది. (40 1/2)

ఇలా కువలాశ్వుని చేత ధుంధుడు చంపబడ్డాడు. మధుకైటుభుల కొడుకయిన ధుంధుని చంపడంచేత కువలాశ్వుడు ధుంధుమారుడయ్యాడు. (41, 42)

అప్పటి నుండి అతడు ధుంధుమారుడని పిలువబడ్డాడు. అతని పనులను బట్టియే ఈ ఉపాఖ్యానం ధౌంధుమారోపాఖ్యానం అని పేరు కెక్కింది. నీ వడిగిన వృత్తాంతమంతా నీకు చెప్పాను. (43 1/2)

పుణ్యప్రదమై, విష్ణుకీర్తనంతో నిండిన ఈ కథను విన్న ధర్మాత్ముడు పుత్రవంతుడవుతాడు. పర్వసమయాల్లో విన్నవాడు ఆయువునూ, ఐశ్వర్యాన్నీ పొందుతాడు. అతనికి వ్యాధి భయం ఏ మాత్రమూ ఉండదు. దుఃఖస్పర్శ ఉండదు. (44,45)

ఇది శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున మార్కండేయ సమాస్యాపర్వమను ఉపపర్వమున ధుంధుమారోపాఖ్యానమను రెండువందల నాలుగవ అధ్యాయము. (204)