వైశంపాయనుడు చెప్పాడు. తరువాత అందమైన రూపంతో, స్త్రీల అలంకారాలు, పొడవైన కుండలాలు, బంగారుగాజులూ ధరించిన ఒకానొక ఉన్నతపురుషుడు కోటగోడవద్ద కనబడ్డాడు. (1)

అతడు పొడవైన చేతులూపుకుంటూ శిరోజాలు విదల్చుకుంటూ, ఏనుగునడకతో భూమిని కంపింపజేస్తూ విరాటుని సభాసమీపానికి వచ్చాడు. (2)

ఏదో కారణంవలన తననిజరూపం దాచిపెట్టి మారు వేషంలో సభలోకి వచ్చిన, శత్రుసంహారకుడై, గొప్ప తేజస్సుతో ప్రకాశిస్తూ, గజేంద్రపరాక్రమం కల్గి ఉన్న మహేంద్రుని కుమారుడైన అర్జునుని చూసి, విరాటరాజు సభాసదులతో 'ఇతడు ఎక్కడ నుండి వస్తున్నాడు? మునుపు నేను వినియుండలేదు. జనులు ఇతనిని ఎరుగున్నవానిగా చెప్పటం లేదు' అంటూ ఆశ్చర్యంతో ఇలా అన్నాడు. (3,4)

'ఓయీ! బలశాలివైన నీవు దైవంలా ఉన్నావు. గజరాజులా ఉన్నావు. నల్లని యువకుడివై ఉన్నావు. చేతులకు శంఖవలయాలపై బంగారుగాజులు ధరించావు. జుట్టువిరబోసుకుని కుండలాలు ధరించావు.

పూల మాలను ధరించావు. మంచి కేశాలున్నాయి. వేరే విధంగా వస్త్రం ధరించి, ధనుర్బాణాలూ, కవచం ధరించి వీరునివలె ఉన్నావు. నీవు రథం ఎక్కి తిరుగు, నాకుమారులతో లేదా నాతో సమానుడవై ఉండు. (5,6)

నేను వృద్ధుడిని. రాజ్యభారం తగ్గించుకోవాలనుకొంటున్నాను. నీవు శక్తితో ఈ మత్స్యదేశం పాలించు. ఇలాంటిరూపం కలవారు నపుంసకులు కారు అని నామనసు చెపుతోంది.' (7)

అర్జునుడు అన్నాడు. 'నేను కేశాలు అలంకరిస్తాను. అందంగా చెవికమ్మలు పెట్టగలను. అందమైన దండలు,

ఉత్తరీయాలు, మేలిముసుగులూ అలంకరించిన గలను. స్నానం చేయించగలను. అద్దాన్ని శుభ్రం చేయగలను. చందనరేఖాద్యలంకారాల్లో నాకు నేర్పు ఉన్నది. నపుంసకులలో. బాలురలో, సాధారణజనులలో తిరుగుతాను. నాట్యం చేయటంలో, నాట్య శిక్షణలో నాకు అర్హత ఉంది. జడలలో పూలను అలంకరిస్తాను. స్త్రీలు ఈ పనిలో నాకంటె ఎక్కువ నేర్పరులు కారు.'

తన్ను సమీపించిన ఆ ఉన్నతిని చూసి మహాయశస్వి విరాటరాజు ఆశ్చర్యపడి యిలా అన్నాడు.

విరాటుడు అన్నాడు. 'నరరాజసింహా! హీనమైన ఈవేషమూ, ఈ పీడితనమూ నీకు తగినది కాదు. అమంగళకరమైన ఈ అలంకారాలూ, వేషమూ పశుపతికి అలంకారంలా ఉన్నాయి. దట్టమైన మేఘాలు కప్పిన సూర్యునివలె ప్రకాశిస్తున్నావు. బలిష్ఠాలైన నీ ఆజానుబాహువులకు విల్లుమాత్రమే శోభకలిగిస్తుందని నానమ్మకం.')

అర్జునుడు చెప్పాడు. 'రాజా! నేను గానం చేస్తాను. నృత్యం చేస్తాను. మృదంగవాదనంకూడ చేస్తాను. నృత్యంలో, గానంలో నేర్పరిని. నీవు నీకుమార్తె ఉత్తరకు విద్య నేర్పటానికి నన్ను నియమించు. నేను స్వయంగా ఆమెకు నర్తకుడను (నాట్యాచార్యుడను) అవుతాను. (8)

నీవు నారూపాన్ని ప్రశంసించి ప్రయోజనంలేదు. అది నా దుఃఖాన్ని మరింత పెంచుతుంది. తల్లిదండ్రులు వదిలివేసిన కొడుకో లేక కూతురో ఈ బృహన్నల అనుకో.' (9)

విరాటు డన్నాడు. 'బృహన్నలా! నీవు కోరిన వరం ఇస్తున్నా. నాకుమార్తెకూ, ఇతర కన్యలకూ, నృత్యం నేర్పు. కాని ఈ నీ పని నాకిష్టం లేదు. నీవు నిజానికి సముద్రాలు హద్దుగా గల ఈ భూమిని పాలింపదగిన వాడవు.' (10)

వైశంపాయనుడు అన్నాడు. మత్స్యరాజు విరాటుడు ఆ బృహన్నలను చూసి వివిధమంత్రులతో ఆలోచన చేసిన్ కళలలో నృత్యములలో, వాదనములలో అతనిని స్త్రీలచే పరీక్ష చేయించి, అతని నపుంసకత్వం నిజమైనదని స్థిరపరచుకొని అతనిని కన్యకాంతఃపురానికి పంపాడు. (11 1/2)

సమర్థుడైన ధనంజయుడు విరాటుని పుత్రికకూ ఆమె చెలులకూ, పరిచారికలకూ, నృత్యగీతవాద్యాలను నేర్పసాగాడు. దీనితో అతడు వారికిష్టుడయ్యాడు. ఇలా మారువేషంలో రహస్యంగా అర్జునుడు అక్కడ నివసిస్తూ, వారితో కలిసి ఇష్టమైన పనులు చేస్తూ మనస్సును స్వాధీన పరచుకొని ఉన్నాడు. అంతఃపురంలో తిరిగేవారు గాని, బయటవారుకాని, అతనిని గూర్చి తెలుసుకోలేకపోయారు. (12-14)

ఇది శ్రీమహాభారతమున విరాటపర్వమున పాండవ ప్రవేశ పర్వమను ఉపపర్వమున అర్జునప్రవేశమను పదునొకండవ అధ్యాయము. (11)

(దాక్షిణాత్య అధికపాఠము 4 1/2శ్లోకాలతో కలిపి మొత్తం 18 1/2 శ్లోకాలు.)