వైశంపాయను డిట్లన్నాడు. జనమేజయా! ధనుర్ధరులలో శ్రేష్ఠుడైన అర్జునుడు తీవ్రవేగంతో శత్రుసేనను పారద్రోలి గోవులను స్వాధీనం చేసికొన్నాడు. కానీ మరలా యుద్ధం చేయాలనే కోరికతో దుర్యోధనునికి ఎదురుపోయాడు. (1)

గోవులు వేగంగా మత్స్యరాజధాని వైపు ప్రయాణించటాన్ని చూసిన కురువీరులు అర్జునుడు గోవులను మరలించి దుర్యోధనుని కెదురుపోతున్నాడని గ్రహించి వెంటనే అక్కడకు వచ్చిపడ్డారు. (2)

దట్టంగా మోహరించి, ధ్వజపతాకాలతో ప్రకాశిస్తున్న కౌరవుల సేనాసమూహాలను చూసి శత్రుసంహర్త అయిన అర్జునుడు ఉత్తరునితో ఇలా అన్నాడు. (3)

'రాజకుమారా! బంగారుపగ్గాలు కూర్చిన ఈ నా తెల్లగుఱ్ఱాలను నీవు వెంటనే ఇక్కడ నుండి దారి మళ్ళించు. సంపూర్ణ వేగంతో దుర్యోధనునిసేనలను సమీపించేటట్లు ప్రయత్నం చేయి. ఇటు చూడు. ఏనుగు ఏనుగుతో తలపడటానికి సిద్ధపడినట్లు దురాత్మకుడైన కర్ణుడు నాతో తలపడటానికి సిద్ధపడుతున్నాడు. దుర్యోధనుడు చెడుప్రాపుతో అహంకరిస్తున్న ఆ కర్ణుని వైపే రథాన్ని నడిపించు.' (4,5)

అర్జునుని గుఱ్ఱాలు వాయువేగం కలవి, పెద్దవి. వాటి జీనుల అంచులలో బంగారుకుచ్చులున్నాయి. అటువంటి గుఱ్ఱాలతో ఉత్తరుడు ఆ రథికుల సేనను చీల్చి అర్జునుని రణభూమిమధ్యకు చేర్చాడు. (6)

అంతలో మహారథులైన చిత్రసేనుడు, సంగ్రామజిత్తు, శత్రుసహుడు, జయుడు ఒక్కటై విపాఠాలనే పేరుగల బాణాలను వర్షిస్తూ కర్ణునకు తోడుగా అర్జునుని ఎదుట నిలిచారు. (7)

అప్పుడు కురుశ్రేష్ఠుడైన అర్జునుడు ధనుస్సే అగ్నిగా, శరవేగమే మంటగా దావాగ్ని వనాన్ని తగులబెట్టినట్లు ఆ కురుపుంగవుల రథాలను తగులబెట్టాడు. (8)

అలా ఘోరమైన యుద్ధం జరుగుతుండగా కురువీరుడైన వికర్ణుడు ఉగ్రమైన విపాఠబాణవర్షాన్ని కురిపిస్తూ రథంతో అతిరథుడైన అర్జునుని ఆక్రమించాడు. (9)

అప్పుడు అర్జునుడు బంగారు అంచులతో మెరుగు దిద్దబడి గట్టి అల్లెత్రాడు గలిగిన వికర్ణుని ధనుస్సును విరిచి, అతని ధ్వజాన్ని ముక్కలు చేసి పడగొట్టాడు. రథధ్వజం విరిగిపోగానే వికర్ణుడు వేగంగా పారిపోయాడు. (10)

శత్రుసేనాసమూహాలను పీడిస్తూ అమానుష పరాక్రమాన్ని ప్రదర్శిస్తున్న అర్జునుని చూసి, దాన్ని సహింపక బాణవర్షంతో అర్జునుని ముంచెత్తుతూ శత్రుంతపుడు ఎదిరించాడు. (11)

కౌరవసేనలోనికి చొచ్చుకొనిపోయి విహరిస్తున్న అర్జునుడు అతిరథుడైన శత్రుంతపుని బాణాల తాకిడికి గాయపడి అయిదుబాణాలతో అతనిని, పదిబాణాలతో అతని సారథిని కొట్టాడు. (12)

అప్పుడు భరతశ్రేష్ఠుడైన అర్జునుని బాణం శత్రుంతపుని కవచాన్ని చీల్చి శరీరాన్ని తాకింది. ఆ దెబ్బతో ప్రాణాలు కోల్పోయిన శత్రుంతపుడు గాలిచే పెకలింపబడి కొండశిఖరంనుండి కూలిన చెట్టువలె యుద్ధభుమిలో పడిపోయాడు. (13)

నరశ్రేష్ఠుడు, వీరవరుడు అయిన అర్జునునిచే దెబ్బతిన్న కౌరవసేనలలోని వీరులు ప్రళయకాలంలో ప్రచండవేగంగల గాలికి మహావనాలు కదలిపోయినట్లు కంపించి పోయారు. (14)

సుందరమైన వేషాలు గలిగిన ఎందరో వీరశ్రేష్ఠులు అర్జునుని దెబ్బతిని, ప్రాణాలు కోల్పోయి, రణభూమిలో దీర్ఘనిద్రపోయారు. ఇంద్రసమానమైన పరాక్రమం. దానశీలం గల మరెందరో వీరులు ఇంద్రసుతుడైన అర్జునునిచే యుద్ధంలో ఓడింపబడ్డారు. (15)

ఆ కౌరవసేనలో కొందరు బంగారు కవచాలను, మరికొందరు ఇనుపకవచాలను ధరించిన వారు. వారు రణభూమిపైబడి హిమాలయ ప్రదేశంలోని పెద్ద ఏనుగువలె కన్పడ్డారు. (16)

ఆ రీతిగా శత్రుసంహారం చేస్తున్న మహాపురుషుడు గాండీవి గ్రీష్మర్తువులో అగ్ని మొత్తం అరణ్యాన్ని దహిస్తున్నట్లు యుద్ధభూమిలో అన్ని దిక్కులా అన్ని మూలలా విహరించాడు.

వసంతర్తువులో రాలిపడిన ఆకులను, మేఘాలను గాలి చెదరగొట్టినట్టు అతిరథుడైన అర్జునుడు రణరంగంలో శత్రువులను చెదరగొట్టుతూ విహరించాడు. (17)

ఎఱ్ఱని గుఱ్ఱాలు గలిగిన కర్ణసోదరుడైన సంగ్రామజిత్తు యొక్కగుఱ్ఱాలను చంపి స్థిరచిత్తంలో అర్జునుడు మరొక్క బాణంతో వాని తలను కూడా త్రుంచాడు. (18)

తనసోదరుడు సంగ్రామజిత్తు మరణించగా సూత పుత్రుడు కర్ణుడు రెచ్చిపోయి రెండు కొండశిఖారలను ఢీకొన్న ఏనుగులాగా, ఆబోతుపై దూకిన పులిలాగా ఉత్తరార్జునులపై కురికాడు. (19)

ఆ కర్ణుడు పంరెండు వాడిబాణాలతో వేగంగా అర్జునుని గాయపరిచాడు. అన్నిగుఱ్ఱాల శరీరాలకు గాయాలు చేశాడు. ఉత్తరుని చేతిని కూడా గాయపరిచాడు. (20)

వేగంగా మీదికి వస్తున్న కర్ణుని చూసి అర్జునుడు కూడా వేగంగా ఎదురునిలిచి, చిత్రమైన రెక్కలుగల గరుత్మంతుడు పామును పట్టుకొన్నట్లు ఒక్క ఊపున కర్ణునిపై పడ్డాడు. (21)

కర్ణార్జును లిరువురూ విలుకాండ్రలో శ్రేష్ఠులు. మహాబలులు. శత్రువుల నెందరినైనా ఎదిరించి నిలువ గలవారు. ఆ ఇరువురి పోరును గురించి విని, దాన్ని చూడగోరి, కౌరవులంతా స్తబ్ధంగా నిలిచారు. (22)

అప్పుడు అర్జునుడు కోపం హెచ్చరిల్లి, తమపట్ల తప్పుచేసియున్న కర్ణుని చూసి ఆనందించి, క్షణంలో తీవ్రబాణవృష్టితో అశ్వరథసారథులతో సహా కర్ణుని ముంచెత్తాడు. (23)

ఆ తరువాత కౌరవసేనలు రథగజాలతో పాటు దెబ్బతిని ఆక్రోశింపసాగాయి. అర్జునుని బాణాలలో మునిగిపోయి రథాశ్వాలతో సహా భీష్మాది యోధులు కూడా కనబడటం లేదు. (24)

అప్పుడు మహాత్ముడైన ఆ కర్ణుడు అర్జునుని బాహువుల నుండి వెలువడిన బాణాలను బాణ సమూహాలతో ఖండించి బాణధనుర్ధారియై నిలిచి నిప్పుతోకూడిన అగ్నిలాగా ప్రకాశించాడు. (25)

ఆ తరువాత కర్ణుడు తన అల్లెత్రాటిని పునఃపునః లాగి ధ్వనింపజేశాడు. దానితో కర్ణుని ప్రశంసిస్తూ కౌరవులు చేసిన కరతాళధ్వనులు శంఖ, భేరీ, పణవ నాదాలతోపాటు విస్తరించాయి. (26)

అర్జునుని రథధ్వజంపైనున్న ఆంజనేయుని తోక పతాకంలా ప్రకాశిస్తోంది. ధ్వజాగ్రంలోని భూతాలు భయంకరంగా నినదిస్తున్నాయి. ఆ ధ్వనికి తోడు గాండీవ ధనుష్టంకారం పిడుగుపాటులా వినిపిస్తోంది. అటువంటి కిరీటిని చూచి కర్ణుడు సింహనాదం చేశాడు. (27)

అర్జునుడు కూడా అశ్వ సూత రథాలతోపాటు కర్ణుని బాణాలతో పీడించి భీష్మపితామహునీ, ద్రోణకృపులనూ చూస్తూ కర్ణునిపై బాణ వర్షం కురిపించాడు. (28)

ఆ కర్ణుడూ మేఘంలాగా అర్జునునిపై బాణదృష్టిని కురిపించాడు. అదే విధంగా అర్జునుడూ వాడియైన బాణాలతో కర్ణుని కప్పివేశాడు. (29)

ఆ విధంగా కర్ణార్జునులు మిక్కిలి వాడియైన శరసమూహాలను ఒకరిపై ఒకరు గుప్పించుకొంటూ శరప్రవాహాలతో యుద్ధాన్ని పెంచసాగారు. తమతమ రథాలపై నున్నవారిద్దరూ మేఘాలమాటున ప్రకాశించే సూర్యచంద్రులా కనిపించారు. (30)

కర్ణుడు అర్జునుని పరాక్రమాన్ని సహించలేక పోయాడు. అతడు వేగంగా బాణాలు ప్రయోగించ గల తన నైపుణ్యాన్ని ప్రదర్శిస్తూ అర్జునుని గుఱ్ఱాలను నాలుగింటిని గాయపరిచాడు. మూడు బాణాలతో సారథిని గాయపరిచాడు. వెంటనే మరో మూడు బాణాలతో ధ్వజాన్ని ధ్వంసంచేశాడు. (31)

కురుశ్రేష్ఠుడు, గాండీవధారి, జయశీలుడు, శత్రుపీడాకరుడు నైన అర్జునుని కర్ణుడు గాయపరిచాడు. అది నిదురిస్తున్న సింహాన్ని లేపినట్లు అయింది. దానితో అర్జునుడు సూటిగా శత్రువులను తాకే బాణాలతో కర్ణుని సమీపించాడు. (32)

కర్ణుని బాణాస్త్రవృష్టిచే దెబ్బతిన్న అర్జునుడు అమానుష పరాక్రమాన్ని ప్రదర్శించాడు. సూర్యుడు తన కిరణాలతో లోకాలను కప్పివేసినట్లు అర్జునుడు బాణాలతో కర్ణరథాన్ని కప్పివేశాడు. (33)

అప్పుడు అర్జునుడు ఏనుగువలె విజృభించి తన అమ్ములపొదినుండి వాడియైన బాణాలను తీసి, ఆకర్ణాంతం వింటినారిని లాగి సూతపుత్రుని శరీరాన్ని గాయపరిచాడు. (34)

యుద్ధంలో శత్రువుల పీచమణచగల అర్జునుడు గాండీవం నుండి వెలువడి వజ్రాయుధంలా ప్రకాశించే బాణాలతో ఆ కర్ణుని బాహువులను, తొడలను, శిరస్సును నుదుటిని, మెడను గాయపరిచాడు. (35)

అర్జునుడు విడిచిన బాణాలచే గాయపడిన ఆ కర్ణుడు ఏనుగుచేత ఓడింపబడిన మరొక ఏనుగులాగా రణరంగాన్ని వీడి పారిపోయాడు. (36)

ఇది శ్రీమహాభారతమున విరాటపర్వమున గోహరణపర్వమను ఉపపర్వమున ఉత్తరగోగ్రహణమున కర్ణుని పలాయన మను ఏబదినాల్గవ అధ్యాయము.(54)