యుధిష్ఠిరుడు పలికాడు. సంజయా! నేను యుద్ధాన్ని కోరుతున్నట్లు ఏ నా మాటను విని నీవు యుద్ధాన్ని గురించి భయపడుతున్నావు? నాయనా! యుద్ధం కంటె యుద్ధంలేకపోవడం (సంధి) శ్రేష్ఠమైనదే. అది లభించినట్లైతే ఎవడు యుద్ధం చేస్తాడు. (1)

సంజయా! పని చెయ్యకుండానే తాను మనస్సులో కోరుకున్నది సిద్ధించినట్లయితే ఏ మనిషీ ఇక పని చెయ్యడు. ఆ విషయం నాకు బాగా తెలుసు. యుద్ధం లేకుండా లభించినది చిన్నదైనా దాన్ని నేను పెద్దదిగానే భావిస్తాను. (2)

మానవుడు ఎప్పుడైనా ఎందుకు యుద్ధాన్ని కోరుకుంటాడు? విధివంచితుడెవడో యుద్ధాన్ని కోరుతాడు. సుఖాన్ని కోరుకునే పాండవులు లోకానికి హితమైన, ధర్మం తప్పని పనినే చేస్తారు. (3)

మేము ధర్మం వల్ల కలిగే సుఖాన్ని మాత్రమే కోరుకొంటాము. ఇంద్రియాల కిష్టమైన విషయానందాన్ని కోరుకొనేవాడూ, దుఃఖాన్ని పారద్రోలి సుఖాన్ని పొందాలనుకొనేవాడూ, కష్టమైన ఉపాయాలతో కూడిన పనిని చేస్తాడు. వాస్తవాని కది చివరకు దుఃకాన్నే కలిగిస్తుంది. (4)

కోరికలమీది ధ్యాస తన శరీరాన్ని బాధిస్తుంది. ఆ చింతన లేకపోతే దుఃఖమే కలుగదు. మండుతున్న అగ్నిలో ఇంధనం వేస్తే దానిబలం ఎక్కువౌతుంది. నేతివల్ల అగ్ని ప్రజ్వలించినట్లుగా కోరుకొన్న భోగాలను పొందేకొద్దీ మానవుని తృష్ణ అధికమవుతుంది. (5 1/2)

మాతోపాటుగ ఆ ధృతరాష్ట్రమహారాజు దగ్గరకు చేరిన ఈ భోగాల సముదాయాన్ని చూడు. అయినా అతనికింకా తృప్తి కలుగలేదు కదా. (6)

పుణ్యాత్ముడు కానివాడు యుద్ధాల్లో విజయం పొందలేడు. తన కీర్తి గానాన్ని వినలేడు. గంధ మాల్యాలను ధరింపలేడు. మంచి గంధాన్ని పూసుకోజాలడు. మంచి వస్త్రాలను ధరింపలేడు. ఈ భోగాలన్నీ ఉన్న ధృతరాష్ట్రుడు పుణ్యాత్ముడే. అతడు పుణ్యాత్ముడు కాకుంటే మమ్మల్ని కురుదేశాలనుండి ఎలా దూరం జేయగలడు? సాధారణంగా ఎదుటివారి శరీరంలోని హృదయాన్ని బాధించే అజ్ఞానియైన దుర్యోధనుడి వంటి వానికే ఈ భోగతృష్ణ ఉంటుంది. (7,8)

రాజు స్వయంగా విషమస్థితిలో ఉండి ఇతరులు సమస్థితిలో ఉండాలని కోరుకోవడం యుక్తం కాదు. (తాను వంకరగా ఆలోచిస్తూ ఇతరులు సవ్యంగా ఆలోచించాలనడం యుక్తం కాదని భావం). తన స్థితిలాగానే ఇతరులస్థితిని కూడా చూచే వాడే యోగ్యుడు.(9)

సంజయా! శిశిరం గడిచాక వేసవిలో గడ్డితో నిండిన దట్టమైన అడవిలో అగ్గిని పడేసి, గాలివల్ల మంట చెలరేగితే తరువాత తన క్షేమంకోసం దుఃఖించే వాడిలా, ధృతరాష్ట్ర మహారాజు సమస్త రాజ్య సంపదమీద ఆధిపత్యంతో, దుర్బుద్ధి, కుటిలుడు, భాగ్యహీనుడు, మూర్ఖుడూ, ఐన తనకొడుకును అనుసరిస్తూ ఇపుడు దుఃఖపడుతున్నాడు. (10,11)

తనకొడుకు ఇష్టాన్ని కోరుకొంటున్న ధృతరాష్ట్రుడు తమకందరికంటె ఆప్తుడైన విదురుని ఆప్తినిగ గుర్తింపక, అతని మాటలను లక్ష్యపెట్టక, అతడెంత చెప్పినా అధర్మాన్నే ఆశ్రయిస్తున్నాడు. (12)

పుత్రునిమీది మోహంతో ధృతరాష్ట్రుడు మేధావి, విద్వాంసుడు, కౌరవుల అభీష్టాన్ని కోరుకొనేవాడు, బాగా చదువుకున్న విద్వాంసుడు, మంచిమాటకారి, శీలమంతుడూ ఐన విదురుని కౌరవులకోసమైనా ఆదరించలేదు. (13)

సంజయా! దుర్యోధనుడు ఇతరుల అభిమానాన్ని దెబ్బతీస్తూ, స్వాభిమానాన్ని కోరుకొంటాడు. ఈర్ద్యాళువు, క్రోధంతో ధర్మార్థాలను అతిక్రమిస్తాడు. దుర్భాషలాడుతూ, క్రోధవివశుడై ప్రవర్తిస్తాడు. భోగాసక్తుడు, పాపాత్ములచే గౌరవింపబడేవాడు, నేర్వదగినవాడు, భాగ్యహీనుడు, దీర్ఘకోపి, మిత్రద్రోహి, పాపబుద్ధి, అటువంటి కుమారుని ప్రియాన్ని కోరుతూ ధృతరాష్ట్రమహారాజు ధర్మకామాలను విడిచి పెట్టాడు. (14,15)

సంజయా! జూదం ఆడుతున్నప్పుడు విదురుడు చెప్పదగినట్లు మాట్లాడినా, దుర్యోధనుడు విదురుని ఏమాత్రం ప్రశంసించలేదు. అపుడే 'కౌరవులకు వినాశకాలం దగ్గరపడిం'దని నేను అనుకొన్నాను. (16)

సంజయా! కౌరవులు విదురుని బుద్ధిననుసరించి ప్రవర్తించినంతకాలం వారి రాజ్యం వృద్ధి చెందింది. వారు విదురుని మాటను వినడం మానేసి నప్పటినుండే వారికి ఆపదలు వచ్చాయి. (17)

సంజయా! ధనలోభియైన దుర్యోధనుడి దగ్గర దుఃశాసనుడు శకుని, సూతపుత్రుడు కర్ణుడు మంత్రులుగా ఉన్నారు. వాని మోహం, అజ్ఞానం ఎంతటిదో తెలిసికో. (18)

ఎంత పరీక్షించినా కురు సృంజయ వంశీయులకు క్షేమం ఎలా కలుగుతుందో నాకు తెలియటం లేదు. ధృతరాష్ట్రుడు ఇతరుల రాజ్యసంపదను పొంది, దూరదృష్టిగల విదురుని దేశంనుండి వెళ్లగొట్టి, తన కుమారులతో కలిసి ఈ భూమిమీద తన మహారాజ్యం నిష్కంటకం కావాలనుకొంటున్నాడు. మేము అడవికి వెళ్లగానే మా రాజ్యం కూడా తనదే అని భావించే ఇటువంటి లోభితో సంధి కూడా పొసగుతుందని నేను భావించడం లేదు. (19,20)

యుద్ధంలో ధనుర్ధారి ఐన అర్జునుని జయించవచ్చని కర్ణుడు భావిస్తున్నాడు. కాని అది అతని భ్రమ. ఇంతకు మునుపు అనేక(గొప్ప) యుద్ధాలు జరిగాయి. మరి అపుడు కర్ణుడు కౌరవులను ఎందుకు రక్షించలేకపోయాడు? (21)

అర్జునుని వంటి మరొక విలుకాడు లేడన్న సంగతి కర్ణసుయోధనులకు తెలుసు. భీష్మద్రోణులకూ తెలుసు. అక్కడున్న తక్కిన కురురాజులందరికీ తెలుసు. (22)

శత్రుదమనుడయిన అర్జునుడు లేనపుడు దుర్యోధనుని రాజ్యం ఎలా తయారయిందో కౌరవులందరికీ తెలుసు. అక్కడకు చేరిన రాజులందరికీ తెలుసు. (23)

దీర్ఘమైన ధనుస్సు ధరించి ధనుర్విద్యాకోవిదుడైన అర్జునునితో యుద్ధరంగంలో తలపడిన దుర్యోధనుడు రాజ్యంమీద పాండవులకున్న మమకారాన్ని(అధికారాన్ని) అంత సులభంగా హరించగల ననుకొంటున్నాడా! (24)

అర్జునుని గాండీవధనుష్టంకారాన్ని విననంతవరకే యుద్ధరంగంలో కౌరవులు జీవించి ఉండేది. కోపించిన భీమసేనుని చూడనంతవరకు దుర్యోధనుడు తన రాజ్యకాంక్ష సిద్ధించిందనుకోవచ్చు. (25)

నాయనా! సంజయా! మా భీమసేనుడు, అర్జునుడు, నకులుడు, సహనశీలుడు, వీరుడూ ఐన సహదేవుడు జీవించి ఉన్నంతవరకు ఇంద్రుడు కూడా మారాజ్యసంపదను హరించడానికి ప్రయత్నింపడు. (26)

సూతా! సంజయా! తన కుమారులతో బాటు ధృతరాష్ట్రుడు పాండవులకు రాజ్యం ఇవ్వకపోతే క్షేమం కాదనే సంగతిని బాగా తెలుసుకోవాలి - అపుడే యుద్ధరంగంలో ధృతరాష్ట్రకుమారులు పాండవుల కోపాగ్నిచే దహింప బడకుండా ఉంటారు. (27)

సంజయా! కౌరవుల కారణంగా మేముపడ్డ కష్టం నీవు ఎరుగుదువు. నిన్ను గౌరవిస్తూ ఆ అపరాధాలన్నింటిని నేను క్షమించగలను. ఇంతకుమునుపు కౌరవులు మాపట్ల ఎలా ప్రవర్తించారో, అపుడు మేము వారి పట్ల ఎలా ప్రవర్తించామో కూడ నీకు తెలుసు. (28)

ఇపుడు కూడ వారంతా అక్కడ పూర్వం లాగే ఉందురుగాక. నీవు చెప్పినట్లు నేను కూడా శాంతిని వహిస్తాను. ఇంద్రప్రస్థంలో నా రాజ్యం ఉండుగాక, దుర్యోధనుడు అక్కడ నారాజ్యం నాకు తిరిగి ఇవ్వాలి. (29)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఉద్యోగపర్వమున సంజయయాన పర్వమను ఉపపర్వమున యుధిష్ఠిరవాక్యమను ఇరువది ఆరవ అధ్యాయము. (26)