వైశంపాయనుడిలా చెప్పాడు - మనస్సు బుద్ధి ఏకాగ్రతలతో ముందుగా మా గురువుకు నమస్కరించి, ఇక్కడున్న బ్రాహ్మణులను విద్వాంసులను గౌరవించి, సమస్తలోకాల్లోను ప్రసిద్ధి పొందిన ధీమంతుడూ, మహాత్ముడూ అయిన వ్యాసమహర్షి యొక్క అభిప్రాయాన్ని పూర్తిగా వివరిస్తాను. (1,2)

రాజా! నీవు ఈ మహాభారతకథ వినడానికి యోగ్యుడవు. గురుముఖతః వెలువడిన ఈ భారతకథ నా మనస్సును ఉత్సాహపరుస్తున్నట్లు ఉంది. (3)

రాజా! కురుపాండవుల మధ్య భేదమూ, రాజ్యంకోసం జూదమాడటమూ, పృథివీ వినాశనానికి కారణమైన యుద్ధమూ అదంతా నీకు చెప్తాను. విను. (4,5)

పాండురాజు మరణించాక పాండవులు అడవి నుండి ఇంటికి వచ్చారు. వారు అచిరకాలంలోనే ధనుర్వేదంలో పండితులయ్యారు. (6)

ఆ విధంగా సత్త్వ పరాక్రమ తేజ స్సంపన్నులైన, పౌరులకు ప్రీతిపాత్రులైన పాండవులు క్రమంగా ధన, కీర్తి, సంపదలతో వృద్ధి చెందారు. కౌరవులు వారి అభివృద్ధి చూసి ఓర్వలేకపోయారు. (7)

క్రూరుడైన దుర్యోధనుడు, కర్ణుడు, శకుని కలిసి పాండవుల్ని నిగ్రహించడానికీ, దేశం నుండి బయటకు పంపడానికీ అనేక ప్రయత్నాలు ప్రారంభించారు. (8)

అనంతరం శకుని అభిప్రాయం ప్రకారం నడిచే దుర్యోధనుడు రాజ్యంకోసం పాండవులను రకరకాల ఉపాయాలతో బాధించాడు. (9)

పాపాత్ముడైన దుర్యోధనుడు భీమునికి విషాన్నిచ్చాడు. కాని వీరుడైన భీముడు అన్నంతో పాటుగా ఆ విషాన్ని కూడ (అరిగించుకొన్నాడు) జీర్ణించుకొన్నాడు. (10)

గంగా తీరంలో ప్రమాణకోటి ఘట్టంలో నిద్రిస్తున్న భీముని బంధించి గంగా ప్రవాహంలోకి త్రోసివేసి దుర్యోధనుడు ఏమీ తెలియనివాడివలె నగరానికి వచ్చాడు. (11)

భీముడు నిద్ర నుండి లేచి తన బంధాల్ని తెంచుకొని ఎటువంటి బాధాలేకుండా గంగలో నుండి పైకి లేచి వచ్చాడు. (12)

శత్రుసంహారకుడైన భీముడు నిద్రిస్తుండగా దుర్యోధనుడు అతని శరీరంలోని ప్రతి అవయవం మీద కాలసర్పాల చేత కరిపించాడు. కాని భీముడు మరణించలేదు. (13)

కౌరవులు పాండవులకు అపకారం చేస్తున్న ప్రతి సమయంలోను మహాబుద్ధిమంతుడైన విదురుడు వారిని విడిపించడంలోను, ప్రతీకారం చేయడంలోను అప్రమత్తంగా ఉండేవాడు. (14)

స్వర్గంలో ఉన్న ఇంద్రుడు జీవలోకానికి ఏవిధంగా సుఖాన్ని కల్గిస్తాడో అదేవిధంగా విదురుడు కూడా నిత్యమూ పాండవులకు సుఖాన్ని కలిగించేవాడు. (15)

రహస్యంగాను, బాహ్యంగాను కూడ అనేకోపాయాలతో కౌరవులు పాండవులను చంపలేకపోయారు. భావికాలంలో జరగబోయే సంఘటనలకోసమే దైవం వారిని రక్షించింది. దుర్యోధనుడు కర్ణదుఃశాసనులతో సమాలోచన చేసి ధృతరాష్ట్రుని అనుమతితో వారణావతంలో లక్కయిల్లు నిర్మించడానికి ఆదేశించాడు. (16,17)

పుత్రుల ప్రియం కోరే ధృతరాష్ట్రుడు రాజ్యభోగాలపై కోరికతో పాండవులను రాజ్యం నుండి బయటకు పంపాడు. (18)

వారు తమ తల్లితోపాటు హస్తినాపురం నుండి బయలుదేరారు. ఆ సమయంలో విదురుడు వారికి మంచి సలహా ఇచ్చాడు. ఆ కారణంగా అర్థరాత్రి సమయంలో వారు లక్కయింటిని వదిలి అడవిలోకి వెళ్ళిపోయారు. (19 1/2)

పాండవులు తల్లితో పాటు వారణావత నగరానికి చేరుకొని అక్కడ నివసించసాగారు. ధృతరాష్ట్రుడు ఆదేశించినట్లుగానే వారు లక్కయింటిలో ఒక సంవత్సరకాలం ఉన్నారు, పురోచనుడిచే రక్షింపబడుతూ, విదురునిచే ప్రేరేపింపబడి సురంగమార్గాన్ని త్రవ్వుకొని, లాక్షాగృహాన్ని తగులబెట్టి అక్కడ నుండి తల్లితో బాటుగా బయటపడ్డారు. (20-23)

అడవిలో రాత్రి సమయంలో ఒక సెలయేటి పక్కన క్రూరుడైన హిడింబుడనే రాక్షసుని చూసి వానిని సంహరించారు. హిడింబుని సోదరి హిడింబ భీమునికి భార్యగా లభించింది. వారికి ఘటోత్కచుడనే కొడుకు పుట్టాడు. ధార్త రాష్ట్రుల వల్ల భయంతో వారు అక్కడ నుండి దూరంగా వెళ్లారు (24,25)

అటుపై పాండవులు ఏకచక్రపురానికి వెళ్ళి కఠిన నియమాన్ని పాటిస్తూ, వేదాధ్యయన సంపన్నులుగా బ్రహ్మచారులుగా జీవించసాగారు. (26)

వారు తల్లితో పాటుగా ఏకచక్రపురంలో ఒక బ్రాహ్మణుని ఇంట్లో కొంతకాలం నివసించారు. (27)

అక్కడ మనుష్యుల్ని తినే మహాబలవంతుడు అయిన బకుడనే రాక్షసుడున్నాడు. మహాబాహువైన భీమసేనుడు ఆకలితో ఉన్న ఆ బకుని దగ్గరికి వెళ్లాడు. (28)

పురుషశ్రేష్ఠుడైన భీముడు తన బాహుబలంతో ఆ బకుని వెంటనే చంపి నగరవాసులకు ఊరట కలిగించాడు. (29)

అనంతరం వారు పాంచాలదేశంలో ద్రౌపదీ స్వయంవరం జరుగుతున్నట్లు విన్నారు. అక్కడకు వెళ్లి పాంచాల రాజకుమారి ద్రౌపదిని భార్యగా పొందారు. అక్కడ ఒక సంవత్సరకాలం నివసించి, శత్రువులను నిగ్రహింప గల పాండవులు హస్తినాపురం చేరుకొన్నారు. (30,31)

అపుడు ధృతరాష్ట్ర మహారాజు, భీష్ముడూ వారితో ఇలా చెప్పారు - 'నాయనా! మీకు మీ సోదరులతో విరోధం రాకూడదని మీరు ఖాండవప్రస్థంలో ఉండడం మంచిదని మేము భావించాం. అందువల్ల మీరు ఎటువంటి మత్సరం లేకుండా ఖాండవప్రస్థానికి వెళ్లి ఉండండి.' వారి మాటల ప్రకారం పాండవులు ఖాండవప్రస్థానికి తమ స్నేహితులతో బాటు రత్నరాసులతో బాటుగా వెళ్లారు. అక్కడ వారు చాలా సంవత్సరాలు నివసించారు. తమ శస్త్రబలంతో చాలామంది రాజులను తమ వశం చేసికొన్నారు. ఇలా పాండవులు ధర్మప్రధానులై, సత్యపరాయణులై, అప్రమత్తులై, శత్రువులను అదుపు చేస్తూ సహనంతో అక్కడ జీవించారు. (32-36 1/2)

మహాయశస్వి భీముడు తూర్పుదిక్కును, మహావీరుడు అర్జునుడు ఉత్తరదిక్కును, నకులుడు పడమటిదిక్కును, సహదేవుడు దక్షిణదిక్కును జయించారు. (37,38)

ఈ విధంగా పాండవులు సమస్తభూమండలాన్ని తమ అధీనంలోకి తెచ్చుకొన్నారు. సూర్యునిలా ప్రకాశించే అయిదుగురు పాండవులతో బాటు సూర్యుడు కలిస్తే ఈ భూమండలం ఆరుగురు సూర్యులు కలదిగా భాసించింది. అనంతరం ఒకానొకనిమిత్తంగా తేజోవంతుడూ, సత్యవిక్రముడూ అయిన ధర్మరాజు తనకు మిక్కిలి ప్రీతిపాత్రుడు, సవ్యసాచి, పురుషశ్రేష్ఠుడు, స్థిరాత్ముడు, గుణసంపన్నుడు అయిన అర్జునుని వనానికి పంపాడు. (ధైర్యం, సత్యం, ధర్మం, విజయం - వీటి వల్ల అర్జునుడంటే ధర్మరాజుకి చాల ఇష్టం. అర్జునుడు కూడ తన అన్నమాటను ఎప్పుడూ అతిక్రమించలేదు) అతడు ఒక సంవత్సరం పై ఒక మాసం రోజులు వనంలో నివసించాడు. (39-42)

(అర్జునుడు తీర్థయాత్రలు చేశాడు. నాగకన్య ఉలూపికను పొందాడు. పాండ్యదేశపురాజైన చిత్రవాహనుని కూతురు చిత్రాంగదను కూడా పొందాడు. కొంతకాలం వారితో కలిసి అక్కడ నివసించాడు) అక్కడ నుండి ద్వారకకు వెళ్లి అక్కడ శ్రీకృష్ణుని కలిశాడు. అతని చెల్లెలైన సుభద్రను భార్యగా పొందాడు. ఇంద్రునితో శచీదేవిలా, శ్రీకృష్ణునితో లక్ష్మీదేవిలా, అర్జునునితో సుభద్ర మిక్కిలి ప్రేమతో జీవించింది. (43,44 1/2)

నృపశ్రేష్ఠా! అనంతరం అర్జునుడు ఖాండవప్రస్థంలో ఉండి శ్రీకృష్ణునితో కలిసి అగ్నిహోత్రుని తృప్తిపరిచాడు. దృఢప్రయత్నం తోడుగా ఉన్న విష్ణువుకు దేవతల శత్రువులను చంపడంలో శ్రమలేనట్లుగా శ్రీకృష్ణుడు తోడుండటం చేత అర్జునునికి ఆ పని మిక్కిలి భారమనిపించలేదు. (45,46 1/2)

అగ్నిదేవుడు సంతోషించి అర్జునుడికి ఉత్తమమైన గాండీవమనే ధనస్సునూ, అక్షయబాణాలు గల అమ్ములపొదినీ, కపిధ్వజంగల రథాన్నీ ఇచ్చాడు. ఆ సమయంలో ఖాండవవనంలో దహించుకుపోతున్న మయుడనే రాక్షసుని అర్జునుడు రక్షించాడు. (47,48)

దానితో సంతోషించిన మయుడు అర్జునుని కొరకు దివ్యమైన రత్నాలు పొదిగిన సభాభవనాన్ని నిర్మించి ఇచ్చాడు. మూర్ఖుడు, దుర్బుద్ధి అయిన దుర్యోధనుడు మనస్సులో దానిపై ఆశపడ్డాడు. (49)

ఆ తర్వాత శకుని సాయంతో పాచికలతో ధర్మరాజును మోసగించి, పండ్రెండు సంవత్సరాలు అరణ్యవాసం, ఒక సంవత్సరం అజ్ఞాతవాసం మొత్తం పదమూడు సంవత్సరాలు బయటకుపంపాడు. అనంతరం పద్నాలుగో సంవత్సరంలో పాండవులు తమ రాజ్యసంపద నిమ్మని అడిగారు. (50,51)

కాని దుర్యోధనుడు పాండవులకు రాజ్యాన్ని ఇవ్వలేదు. వారిరువురి మధ్య యుద్ధం జరిగింది. ఆ యుద్ధంలో పాండవులు శత్రుపక్షంలోని రాజులను, దుర్యోధనునీ చంపి, తమ నష్టప్రాయమైన రాజ్యాన్ని తిరిగి పొందారు. ఈ విధంగా అనాయాసంగా స్వధర్మాన్ని నిర్వహింపగల పాండవులకూ, కౌరవులకూ మధ్య భేదం వల్ల రాజ్యవినాశం జరిగి పాండవులు విజయాన్ని పొందారు. (52,53)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున అంశావతారపర్వమను ఉపపర్వమున భారత సూత్రమను అరువది ఒకటవ అధ్యాయము. (61)

(దాక్షిణాత్య అధికపాఠము 2 శ్లోకములు కలుపుకొని మొత్తం 55 శ్లోకాలు)