అష్టకుడిలా అన్నాడు - క్ఱుతయుగరాజోత్తమా! నందన వనంలో ఇచ్ఛారూపంతో పది లక్షల సంవత్సరాలు నివసించి, దానిని వదిలి ఏకారణంగా భూమి మీదికి వచ్చావు? (1)

యయాతి ఇలా అన్నాడు - ఈ లోకంలో ధనం నశించగానే జ్ఞాతి, మిత్రుడు, తనవాడు ఎవడైనా సరే మానవులచే విడువబడినట్లే, పుణ్యం నశించగానే ఈశ్వరునితో బాటు దేవతలందరూ వెంటనే మానవుని త్యజిస్తారు. (2)

అష్టకుడిలా అడిగాడు - దేవలోకంలో మనుష్యుల పుణ్యం ఎలా క్షీణిస్తుంది? ఈ విషయంలో నా మనస్సు మిక్కిలి అజ్ఞానంలో ఉంది. ఎటువంటి పుణ్యవిశేషంతో ఉన్నవారు ఎవని నివాసానికి చేరుతారు? ఆ విషయాన్ని చెప్పు. నేను నిన్ను క్షేత్రజ్ఞునిగా భావిస్తున్నాను. (3)

యయాతి ఇలా చెప్పాడు. తమ పుణ్యకర్మల గురించి గొప్పలు చెప్పుకొనేవారు. ఈ భౌమ నరకమందు వచ్చిపడతారు. ఇక్కడ వారు గ్రద్ధలు, గోమాయువులు. కాకులు తినటానికి యోగ్యమైన శరీరం కోసం క్షీణిస్తారు. పుత్రపౌత్రాదిరూపంలో మిక్కిలి వృద్ధిచెందుతారు. (4)

నరేంద్రా! అందువల్ల ఈ లోకంలో దుష్టమై, నిందింపదగిన కర్మ చేయడం మానాలి. పార్థివా! నీకు సర్వమూ చెప్పాను. మళ్లీ ఇంకా ఏం కావాలో అడుగు. నే చెప్తాను. (5)

అష్టకుడిలా అడిగాడు - మనుష్యులు మరణించిన పిదప లక్షులు, గ్రద్దలు, నెమళ్ళు, పతంగాలు వారిని తింటాయి కదా! ఆ పక్షులు ఎలా ఏ రూపంలో వస్తాయి! భౌమమనే వేరొక నరకముందని నేనింతవరకు వినలేదు. (6)

యయాతి ఇలా చెప్పాడు. కర్మచేత పుట్టి, పెరిగిన దేహంతో ఈ భూమి మీదికి వచ్చిన జీవులు అందరి సమక్షంలో సంచరిస్తూ ఉంటారు. వారంతా ఈ భౌమనరకంలో పడతారు. పడిన తర్వాత వ్యర్థంగా అనేక సంవత్సరాలు చూడనే లేరు. (7)

ప్రాణులు కొన్ని ఆకాశంలో అరవై వేల సంవత్సరాలు పడుతూ ఉంటాయి. మరికొన్ని ఎనభై వేల సంవత్సరాలు ఉంటాయి. అనంతరం వారు భూమిపై పడతారు. అలా పడుతున్న వారిని భౌమములైన భయంకరులైన రాక్షసులు వాడియైన కోరలతో బాధిస్తారు. (8)

అష్టకుడిలా అన్నాడు - పాపం వల్ల పడుతూన్న ఎటువంటి ప్రాణులను ఈ భౌముములూ, భయంకరములూ అయిన తీక్ష్ణదంష్ట్రలు గల రాక్షసులు హింసిస్తారు? వారు క్రిందపడి ఎలా జీవిస్తారు? ఎటువంటి ఇంద్రియాలతో ఉంటారు? ఎటువంటి గర్భాలలో ప్రవేశిస్తారు? (9)

యయాతి ఇలా చెప్పాడు - అంతరిక్షం నుండి పడే ప్రాణి నీటిరూపంలో పడతాడు. ఆ నీరు నూతన శరీరానికి బీజభూతమైన రేతస్సుగా మారుతుంది. అది పుష్పఫలరూపకర్మలతో కూడి పురుషునిలో ప్రవేశిస్తుంది. పురుషుడు స్త్రీతో కలిసినపుడు వీర్యమందలి జీవుడు రజస్సుతో కలుస్తాడు. అది గర్భముగా పరిణమిస్తుంది. (10)

జలరూపంలోని జీవుడు వనస్పహులలోను, ఓషధులలోను కూడ ప్రవేశిస్తాడు. గాలి, వాయువు, భూమి, అంతరిక్షాలలో ప్రవేశిమ్చి కర్మానుసారంగా ద్విపద, చతు ష్పదాలలో గర్భరూపం దాల్చి ఇక్కడ ప్రాణిగా జన్మిస్తాడు. భూమి మీద ప్రాణులన్నీ ఇలాగే రూపు దాలుస్తాయి. (11)

అష్టకుడిలా అడిగాడు - మనుష్య గర్భంలో ప్రవేశించిన జీవుడు వేరొక శరీరాన్ని ధరిస్తాడా లేక తన శరీరంతోనే వస్తాడా? సంశయం వల్ల అడుగుతున్నాను. నాకు చెప్పవలసింది. (12)

జీవుడు మనుష్యగర్భంలో ప్రవేశిమ్చాక భిన్న భిన్న శరీరాల వృద్ధిని, అక్న్ను, చెవి, చైతన్యాలను ఎలా పొందుతాడు? ఇదంతా నిజంగా చెప్పు. తాత! నిన్ను క్షేత్రజ్ఞునిగా భవిస్తున్నాము. (13)

యయాతి ఇలా అన్నాడు - ఋతుకాలంలో పూలతేనెలో కలిసిన రేతస్సును వాయువు గర్భాశయానికి చేరుస్తుంది. అది అక్కడ (తన్మాత్ర) సూక్ష్మరూపంలో ఉండి క్రమంగా గర్భాన్ని (సంరక్షిస్తుంది) వృద్ధి చేస్తుంది. (14)

గర్భంలో సంపూర్ణావయవాలు పొందిన ఆ జీవుడు చైతన్యంతో బయటపడి మనుష్యుడని చెప్పబడతాడు. అతడు చెవులతొ శబ్దాన్ని తెలుసుకుంటాడు. కంటితో రూపాన్ని చూస్తాడు. (15)

నాసికతో పరిమళాన్ని, నాలుకతో రుచిని, చర్మంతో స్పర్శను, మనస్సుతో భావాన్ని తెలుసుకొంటాడు. అష్టకా! ఈ విధంగా మహాత్ములైన ప్రాణధారుల శరీరంలో జీవుని స్థాపన జరుగుతుంది. (16)

అష్టకుడిలా అడిగాడు - మనుష్యుడు మరణించిన తర్వాత శరీరం దహింపబడుతుంది, లేదా పాతిపెట్టబడుతుంది, లేదా నీటిలో విడువబడుతుంది. ఈ విధంగా స్థూలశరీరం నశిస్తుంది. అభావ రూపం పొందిన జీవాత్మ తరువాత ఏ శరీరం ద్వారా చేతనావ్యవహారం చేస్తుంది? (17)

యాయాతి ఇలా చెప్పాడు - రాజసింహా! జీవుడు ప్రాణాలను విడిచి నిద్రిస్తున్నవానివలె స్థూల శరీరాన్ని విడిచి, సుకృత, దృష్కృతాలను ముందుంచుకొని వాయువుకంటె వేగంగా చలిస్తూ వేరొక పుట్టుక స్థానాన్ని పొందుతాడు. (18)

చతుష్పదా ద్విపదాః షట్పదాశ్చ

పుణ్యాత్ములు పుణ్యజన్మను పొందుతారు. పాపాత్ములు పాపాజన్మను పొందుతారు. పాపులు కీటకాలుగా, పక్షులుగా జన్మిస్తారు. మహానుభావా! వీటన్నింటిని చెప్పాలని నాకు లేదు. రాజసింహా! గర్భాన్ని ప్రవేశించిన జీవులు చతుష్పదాలు, ద్విపదాలు, షట్పదాలుగా జన్మిస్తారు. ఇంకా మళ్లీ ఏం అడగాలనుకొంటున్నావు? (19,20)

అష్టకుడు ఇలా అడిగాడు - తాతా! మానవుడు ఏ కర్మచేసి శ్రేష్ఠమైన లోకాలను పొందుతాడు? తపస్సు చేతనా? లేక విద్య చేతనా? నేనడగుతున్నాను. ఏ కర్మచేత క్రమంగా పుణ్యలోకాలకు వెళ్తాడు? ఉన్నదున్నట్లుగా చెప్పు. (21)

యయాతి ఇలా చెప్పాడు - తపస్సు, దానం, శమం, దమం, సిగ్గు, ఋజుత్వం, సర్వప్రాణుల పట్ల దయ అనే ఏడు మానవుడు స్వర్గాలోకానికి చేరటానికి పెద్ద ద్వారాలని సత్పురుషులు చెపుతున్నారు. మానవుని అభిమాన రూపమైన చీకటిచే ఈ ఏడు ద్వారాలు ఎల్లప్పుడూ కప్పబడినవై నశిస్తున్నాయి అని సత్పురుషులు చెపుతున్నారు. (22)

వేదాధ్యయనం చేస్తూ తానే పండితుడనని భావించేవానికి, తన విద్యతో ఇతరుల కీర్తిని నశింపజేసేవానికి పుణ్యలోకాలు నశించిపోతాయి. అతడు చదివిన వేదం కూడా అతనికా ఫలాన్ని ఇవ్వదు. (23)

అగ్నిహోత్రం, మౌనం, అధ్యయనం, యజ్ఞం అనే ఈ నాలుగు కర్మలూ అభయాన్ని కలిగించేవి. అవే యథావిధిగా చేయకపోతే భయాన్ని కలిగిస్తాయి. అభియానపూర్వకంగా అగ్నిహోత్రం, మౌనం, అధ్యయనం, యజ్ఞం చేస్తే అవి భయాన్ని కలిగిస్తాయి. (24)

విద్వాంసుడైన పురుషుడు సమ్మానింపబడినా మిక్కిలి ఆనందాన్ని పొందడు. అవమానం వల్ల సంతాపాన్ని పొందడు. ఈ లోకంలో సత్పురుషులు సత్పురుషులను గౌరవిస్తారు. దుష్టబుద్ధులు సాధుబుద్ధిని పొందలేరు. (25)

నేను ఈ విధంగా ఇస్తాను, నేనిలా యజ్ఞం చేస్తాను, ఈ విధంగా అధ్యయనం చేస్తాను, ఇది నా వ్రతం అని అహంకారంతో చేసిన ఈ కర్మలు భయాన్ని కలిగించేవి. అన్ని విధాలా అటువంటి వాటిని విడిచిపెట్టాలి. (26)

అందరికీ ఆశ్రయమైనదనీ, (కూటస్థమనీ) పురాతనమైన, మనోగతిని నిరోధించేదనీ విద్వాంసులు చెప్పే పరబ్రహ్మం మీకు శ్రేయస్సును కలిగిస్తుంది. ఈ విషయం తెలిసినవారు పరబ్రహ్మతో కలిసి ఇహపరలోకాలలో పరమశాంతిని పొందుతారు. (27)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున సంభవపర్వమను ఉపపర్వమున ఉత్తర యయాతి చరిత్రమను తొంబదియవ అధ్యాయము. (90)