వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - ప్రతీపుడనే మహారాజు ఉండేవాడు. ఆయన ఎల్లప్పుడూ సర్వప్రాణుల హితంపై ఆసక్తి గలిగి ఉండేవాడు. ఆయన గంగాద్వారంలో నివసిస్తూ ఎన్నో సంవత్సరాలు జపిస్తూ కూర్చున్నాడు. (1)

అప్పుడు మనస్విని అయిన గంగానది అందమూ, సద్గుణాలూ గల స్త్రీ రూపాన్ని ధరించి ఆ నీటి నుండి వెలువడింది. ఆమె రూపం దివ్యమై, ఆస పడదగినదై ఉంది. ఆ శుభాసన అధ్యయనం చేస్తున్న ఆ రాజర్షిని సమీపించి మద్దిమానువలె కనిపిస్తున్న ఆయన కుడితొడపై కూర్చున్నది. (2,3)

ప్రతీపమహారాజు "కళ్యాణీ! నీకేమి చేయగలను? నీ కోరిక ఏమి?" అని యశస్విని అయిన ఆ కాంతతో అన్నాడు. (4)

ఆమె ఇలా అన్నది - రాజా! నిన్ను నేను కోరుతున్నాను. నీపై నాకనురాగమున్నది. నన్ను పరిగ్రహించు. కాముక అయిన స్త్రీని తిరస్కరించడాన్ని సత్పురుషులు గర్హిస్తారు. (5)

ప్రతీపుడిలా అన్నాడు - సుందరీ! నేను పరకాంతను కామించలేను. సువర్ణురాలు కాని కాంతను కూడా నేను కామించలేను. ఇది ధర్మబద్ధమయిన నా వ్రతం. (6)

ఆమె ఇలా అన్నది - నేను అమంగళహేతువును కాను. పొందదగని దానను కాను. ఏరీతిగానూ మాటపడిన దాననుకూడా కాను. నీపై అనురక్తిగల దివ్యసుందర కాంతను నేను. నన్ను పరిగ్రహించు. (7)

ప్రతీపుడిలా అన్నాడు - ఏ కోరికతో నీవు నన్న్ ఒత్తిడి చేస్తున్నావో ఆ కోరికను నీవే నిరాకరింపజేసికొన్నావు. నీ కోరికను నేను అంగీకరిస్తే ధర్మహాని నన్ను నాశనం చేస్తుంది. (8)

సుందరీ! నీవు నా కుడితొడపై కూర్చొని నన్ను కౌగిలించుకున్నావు. పిరికిదానా! కుడి తొడపై కూర్చునే అవకాశం సంతానానికి, కోడలుకు మాత్రమే ఉంటుందని గ్రహించు. (9)

సుందరీ! ఎడమతొడ కామినులు ఆరోహించదగినది. నీవు దానిని ఆశ్రయించలేదు. కాబట్టి నీతో నేను కాముకుడనై ప్రవర్తించలేను. (10)

సుందరీ! నీవు నాకు కోడలివి కమ్ము. నాకుమారుని కొరకు నిన్ను వరిస్తున్నాను. నీవు నా కుడితొడనే ఆశ్రయించావు కాబట్టి కోడలు కాదగినదానవు. (11)

ఆ కాంత ఇలా అన్నది - ధర్మాత్మా! అలాగే కానీ, నేను నీ కుమారుని కలుస్తాను. నీ మీద గల భక్తిభావం వలన నేను ప్రసిద్ధమయిన భరతవంశాన్ని సేవిస్తాను. (12)

భూలోకమందలి రాజులందరకు తమరే ఆశ్రయింపదగినవారు. వందల సంవత్సరాలలోనైనా మీ గుణాలను నేను వర్ణించలేను. (13)

తమ వంశంలోని రాజులందరూ మంచితనంలో పేరుకెక్కిన వారు. ధర్మాత్మా! నేను ఒక నియమానికి లోబడి తమకు కోడలిని కాగలను. ప్రభూ! నా ప్రవర్తనను తమ కుమారుడు అంగీకరించాలి. ఎప్పుడూ కాదనకూడదు. ఈ నియమానికి అంగీకరిస్తే తమ కుమారునిపై అనురాగాన్ని పెంచుకొంటాను. తమ కుమారుడు కూడా పుణ్యాత్ములు, ప్రియులు అయిన పుత్రుల ద్వారా స్వర్గలోకాన్ని పొందగలుగుతాడు. (14-15 1/2)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - రాజా! దానికి రాజు అంగీకరించాడు. ఆమె అక్కడే అదృశ్యమయింది. (16)

తరువాత పుత్రుని పుట్టుకకై నిరీక్షిస్తున్న ప్రతీపమహారాజుకు ఆ విషయం గుర్తుకు వచ్చింది. కురునందనా! ఆ రోజుల్లో క్షత్రియశ్రేష్ఠుడైన ప్రతీపుడు తన భార్యను వెంటబెట్టుకొని, పుత్రులకోసం తపస్సు చేయనారంభించాడు. (17 1/2)

ప్రతీపుని భార్య గర్భవతి అయినది. శరత్కాల శుక్లపక్ష చంద్రునివలె ఆ గర్భం వృద్ధిచెందింది. ఆపై పదవ నెలలో ప్రతీపుని పట్టమహిషి దేవతలతో సమానుడైన కుమారుని ప్రసవించింది. అతడు సూర్యతేజస్సుగలవాడు. ఆ వృద్ధరాజదంపతులకు ముందు చెప్పిన మహాభిషమహారాజే కుమారుడయ్యాడు. (18)

శాంతుడైన తండ్రికి పుట్టినవాడు కాబట్టి ఆ కొడుకు శంతనుడైనాడు. (18 1/2)

ప్రతీపమహారాజు విప్రుల ద్వారా వేదోక్తపద్ధతిలో కుమారునకు జాతకర్మాది సంస్కారాలు జరిపించాడు.

మహారాజా! ఆ తరువాత విప్రులందరూ కలిసి వేదోక్తరీతిగా శాంతనునికి నామకరణ సంస్కారం కూడా జరిపించారు.

ఆపై ఎదిగిన ఆ శాంతనుడు ధర్మవేత్తలలో శ్రేష్ఠుడై పరమనిష్ఠతో లోకపాలన చేయసాగాడు. ధనుర్వేదంలో, వేదంలో పరమోన్నత స్థితికి చేరాడు. వాగ్మి అయిన ఆ శాంతనుడు యౌవనదశకు చేరుకొన్నాడు.

కురుసత్తముడయిన ఆ శాంతనుడు తన సత్కర్మలతో సంపాదించిన అక్షయపుణ్యలోకాలను తలపోస్తూ పుణ్యకర్మలనే చేయసాగాడు. యౌవనంలో ఉన్న శాంతనుని ప్రతీమహారాజు ఇలా ఆదేశించాడు. (19,20)

"కుమారా! గతంలో ఒక దివ్యకాంత నా దగ్గరకు వచ్చింది. నీ అభివృద్ధి కోసమే ఆమె వచ్చింది. ఆ దివ్యకాంత ఎప్పుడైనా ఏకాంతంగా పుత్రకామనతో నిన్ను సమీపిస్తే "నీవెవరు? ఎవరి కుమార్తెవు" వంటి ప్రశ్నలను నీవు అడగకూడదు. (21,22)

ఆమె ఏ పని చేసినా నీవు దానిని ప్రశించరాదు. ఆమె కోరితే నా ఆదేశంగా భావించి ఆమెనే నీవు భార్యగా స్వీకరించాలి అని ప్రతీపుడు కుమారునితో అన్నాడు. (23)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - ప్రతీపమహారాజు శాంతమని ఈ విధంగా ఆదేశించి తన రాజ్యానికి రాజుగా పట్టాభిషేకం చేసి తాను అరణ్యానికి వెళ్ళిపోయాడు. (24)

ధీమంతుడయిన శాంతనుమహారాజు దేవేంద్రుని వంటి శోభ గలవాడు. ఆ శాంతనుడు వేటమీది ఆసక్తితో అరణ్యంలో తిరుగసాగాడు. (25)

ఆ రాజశ్రేష్ఠుడు శాంతనుడు క్రూరమృగాలనూ, అడవిదున్నలనూ సంహరిస్తూ సిద్ధచారణులు సేవించే గంగాతీరంలో ఒంటరిగా తిరుగసాగాడు. (26)

మహరాజా! ఆ శాంతనుడు ఒకనాడు ఉత్తమకాంతను చూచాడు. ఆమె తన శరీరకాంతితో మరొకలక్ష్మివలె వెలిగిపోతూ కనిపిస్తోంది. (27)

మచ్చలేని అందం గల స్త్రీ ఆమె. చక్కని పలువరసగలది. దివ్యమైన ఆభరణాలు అలంకరించుకొని ఉన్నది. సన్నని వలువలను ధరించి ఉన్నది. పద్మంలోపలి భాగం వలె చక్కని శోభగలిగి ఉన్నది. (28)

ఆమెను చూచి ఆ రూపసంపదకు ఆశ్చర్యపడి రాజు తన కళ్ళతో ఆమెను త్రాగుతూ కూడా తనివిని పొందలేకపోయాడు. (29)

ఆమె కూడా గొప్పతేజస్సుతో సంచరిస్తున్న ఆ రాజుమీది మక్కువతో సౌహార్దాన్ని పొంది, ఆయనను ఎంతచూచినా తృప్తి పొందలేకపోయింది. (30)

అపుడు శాంతను మహారాజు మధురవచనాలతో ఆంఎను పలుకరించి "సుమధ్యమా! నివు దేవకాంతవా? దానవ కాంతవా? గంధర్వవనితవా? అప్సరసవా? యక్షకాంతవా? నాగకాంతవా? మానవస్త్రీవా? దేవతల సౌందర్యం వంటి శోభగల నిన్ను యాచిస్తున్నాను. నా భార్యవు కావలసినది" అని అన్నాడు. (31,32)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున సంభవపర్వమను ఉపపర్వమున శాంతనూపాఖ్యానమను తొంబదియేడవ అధ్యాయము. (97)

(దాక్షిణాత్య అధికపాఠం 6 శ్లోకాలతో కలిసి మొత్తం 38 శ్లోకాలు)