వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. ఆ కిందమముని మరణించిన తర్వాత పాండురాజు ముందుకు సాగుతూ తన బంధువులే దురమైనట్లుగా ఇల్లాండ్రతో కలిసి దుఃఖిస్తూ ఈవిధంగా విలపించసాగాడు. (1)

పాండురాజు ఇలా అంటున్నాడు. సజ్జనుల వంశంలో పుట్టినవాడయినా ఆత్మనియంత్రణను కోల్పోయి, కామునివలలో చిక్కి విమోహితుడై దుఃస్థితికి లోనవుతున్నాడు. అయ్యో! (2)

నిత్యమూ ధర్మబద్ధమయిన మనస్సుగల శంతనునకు జన్మించి నాతండ్రి విచిత్రవీర్యుడు కామాసక్తి కారణంగానే చిన్న వయస్సులోనే మరణించాడని అంటుంటారు. (3)

ఆవిధంగా కామాసక్తుడయిన నరపాలుని భార్య యందే వాఙ్నియతిగల వ్Yఆసమహర్షి -భగవత్స్యరూపుడు - నన్ను కన్నాడు. (4)

నేను వేట అనే వ్యసనంలో పడ్డాను. ఆకారణంగా దేవతలు నన్ను వదిలి వేశారు. అటువంటి ఉన్నత వంశంలో జన్మించిన నాబుద్ధికూడా మ్ఱ్రుగయాసక్తి వలన అధమస్థాయికి దిగజారింది. (5)

మోక్షమార్గమే నాకిప్పుడు తగినదని భావిస్తున్నాను. బంధాలే మహాధుఃఖాలు. కాబట్టి నేను నాతండ్రివలె అక్షయమై, పుణ్యహేతువయిన వృత్తినే ఆశ్రయిస్తాను (అనుసరిస్తాను). (6)

నేను పూర్తిగా తపస్సులోనే లీనమవుతాను. దీనిలో సందేహం లేదు. కాబట్టి నేను ఒంటరినై కుటుంబానికి కూడా దూరమై ఒక్కొక్కచెట్టు నుండి భిక్షనుపొందుతాను.

తలగొరిగించుకొని, మౌనసంవ్యాసినై వానప్రస్థుల ఆశ్రమాలలో సంచరిస్తాను. అప్పుడు నాశరీరం ధూళిధూసరితమవుతుంది. ఏకాంతప్రదేశం నానిపాసస్థానమవుతుంది. (7,8)

లేదా చెట్లక్రిందనే నివసిస్తాను. ఇష్టానిష్టాల నన్నింటినీ వదలివెస్తాను. నష్టపడినా దుఃఖించను. లాభపడినా ఆనందించను. నిందాస్తుతులను సమానంగానే స్వీకరిస్తాను. (9)

నాకు ఆశీస్సులూ అవసరం లేదు. నమస్కారాలూ అవసరం లేదు. సుకదుఃఖాది ద్వంద్వాలతో నిమిత్తంలేదు. దేనినీ యాచించను. ఎవ్వరినీ హేళన చేయను. ఎప్పుడూ కోపంగా బొమముడి వేయను కూడా. (10)

నేను ప్రసన్నవదనంతో సర్వప్రాణిహితాన్ని కోరుతూ ప్రవరిస్తాను. స్వేదజాలు, భూజాలు, అండజాలు, జరాయుజాలు అనే నాల్గురకాల చరాచరప్రాణులనూ హింసించకుండా చరిస్తాను. (11)

తండ్రి తన బిడ్డలను అందరినీ సమభావంతో చూచినట్లు ప్రాణులన్నింటినీ సమాన దృష్టితో చూస్తాను. ఒక్కసారి మాత్రమే భిక్షను చెట్లనుండీ స్వీకరిస్తాను. లేకపోతే అయిదు లేక పది ఇళ్ళ నుండి మాత్రమే భిక్షను స్వీకరిస్తాను. (12)

భిక్ష దొరకకపోతే ఉపవాసముంటాను. భిక్ష దొరికినప్పుడు కూడా చాలా తక్కువగానే భుజిస్తాను. మొదటి పద్ధతిలో భిక్ష దొరకనప్పుడు మాత్రమే మార్గాంతరాన్ని స్వీకరిస్తాను. ఆశకొద్దీ ఇంటింటికీ తిరిగి బిచ్చమెత్తను. ఎప్పుడైనా, ఎక్కడైనా తరువులనుండి భిక్ష దొరకనప్పుడు ఏడు ఇండ్ల దగ్గరకే భిక్షకై వెళతాను. భిక్ష దొరికినా దొరకకపోయినా సమానంగానే భావిస్తూ తీవ్రంగా తపస్సు చేస్తాను. (13,14)

కత్తితో చేతిని నరికినవానినైనా, చందనంతో చేతిని అలంకరించినవానివైనా సమానంగానే చూస్తాను. చెడ్డవాడు, మంచివాడు అన్న భేదదృష్టితో చూడను. జీవించాలన్న కోరిక గానీ, మరణించాలన్న తపనగానీ లేకుండా జీవిస్తాను. జీవితాన్ని అభినందించను. మరణాన్ని ద్వేషించను. (15,16)

మనిషి తాను జీవిస్తూ అభ్యుదయప్రాప్తికై కామ్యకర్మల నెన్నింటినో చేస్తుంటాడు. అవి కాలానికి అధీనమైనవి. అటువంటి వాటి నన్నింటినీ విడిచివెస్తాను. అనిత్యఫలాలనిచ్చే ఇంద్రియకర్మల నన్నింటినీ పరిత్యజిస్తాను. ధర్మఫలాన్ని కూడా విడిచిపెడతాను. అంతః కరణమాలిన్యాన్ని తొలగించుకొని జీవిస్తాను. (17,18)

సర్వపాప విముక్తడనై, సర్వబంధాలను వదలించికొని, ఎవ్వరి అదుపులోనూ నిలువక వాయుదేవునివలె సంచరిస్తాను. (19)

ఎల్లప్పుడూ సర్వవిధాలా ధైర్యాన్ని వహించి నిర్భయమయిన మోక్షమార్గాన్ని ఆశ్రయించి ఈ శరీరాన్ని పరిత్యజిస్తాను. (20)

నేను బిడ్డలను కనే శక్తిని కోల్పోయాను. నాజీవితం, నాగృహస్థాశ్రమం కూడా దయనీయస్థితికి వచ్చాయి. స్వధర్మానికి దూరమయిన ఈ శోచనీయదశలో నేను నడవలేను. (21)

గొప్పవాడయినా, సామాన్యుడయినా సరే దీనభావంతో జీవికమీది ఆశతో ఇతరులను ఆశ్రయించినవాడు కుక్కవంటివాడు. (22)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. పాండురాజు ఈవిధంగా పలికి దుఃఖిస్తూ, నిట్టూర్చుతూ కుంతిని, మాద్రిని చూపీస్తూ ఇలా అన్నాడు. (23)

(మీరు హస్తినకు పోయి) అంబిక, అంబాలికలను, విదురుని, సంజయుని, సంబాంధవుడైన ధ్ఱ్రుతరాష్ట్రునీ, సత్యవతిని, భీష్మునీ, రాజపురోహితులనూ, దీక్షితులూ, సోమయాజులూ మహాత్ములూ అయిన బ్రాహ్మణులనూ, వృద్ధపౌరులనూ, మనలనాశ్రయించి జీవిస్తున్న అందరినీ ప్రసన్నులను చేసికొని "పాండురాజు సన్యాసియై అడవులకు వెళ్ళాడ'ని చెప్పండి. (24,25)

వానప్రస్థానికై గట్టిగా నిశ్చయించుకొనిన భర్త మాటలను విని కుంతీ, మాద్రి ఆయన మాటలకు తగినట్లుగా ఇలా సమాధానమిచ్చారు. (26)

భరతశ్ఱేష్ఠా! సంన్యాసం కాక ఇతరాశ్రమాలు కూడా ఉన్నాయి. వాటి నాశ్రయించి ధర్మపత్నులమయిన మాతో బాటు మీరు తీవ్రతపస్సును చేయవచ్చు. (27)

చలికీ, గాలికీ, ఎండకూ తట్టుకొంటాను. ఆకలిదప్పులను పరిగణించను. దుష్కరతపస్సుతో ఈ శరీరాన్ని కృశింపజేస్తాను. ఒంటరినై పర్యాలోచన చేస్తాను. కందమూలాలతోనూ, పండ్లతోనూ బ్రతుకుతాను. పితరులనూ, దేవతలనూ అడవులలో దొరకే పదార్థాలతోనూ, నీటితోనూ, మంత్రాలతోనూ తృప్తి పరుస్తాను. (34,35)

వానప్రస్థాశ్రమంలోని వారిని కానీ, గృహస్థులను కానీ చూడను. వారికి అప్రియమయిన పనులు చేయను. ఇక గ్రామవాసుల విషయం చెప్పేదేముంది? (36)

ఈరీతిగా నేను వానప్రస్థాశ్రమానికి సంబంధించిన కఠిన నియమాలను అన్నింటినీ పాటిస్తూ, దేహయాత్ర ముగిసేవరకూ వానప్రస్థాశ్రమంలోనే జీవిస్తాను. (37)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. పాండురాజు తన భార్యలతో ఆ విధంగా పలికి తన చూడామణిని, వక్షోలంకారాన్నీ, అంగదాలనూ, కుండలాలనూ, విలువయిన వస్త్రాలనూ, కుంతీమాద్రుల ఆభరణాలనూ బ్రాహ్మణులకు దానంచేసి మరలా ఇలా అన్నాడు. (38,39)

మీరు హస్తినాపురానికి వెళ్ళి కురునందనుడైన పాండురాజు అర్థకామాలనూ, విషయసుఖాన్నీ, స్త్రీ సంబంధమయిన రతిసుఖాన్నీ, అన్నీ విడిచి భార్యలతో కలిసి వానప్రస్థుడు అయ్యాడని చెప్పండి. (40 1/2)

అప్పుడు అతని అనుయాయులు, పరిచారకులూ అందరూ ఆ పాండురాజుయొక్క విషణ్ణవచనాలను విని పెద్దగా ఆర్తనాదం చేస్తూ హాహాకారాలు చేశారు. (41,42)

వారు వేడికన్నీటిని విడుస్తూ, ఆపాండురాజిచ్చిన ధనమంతా తీసికొని ఆయనను వీడి వెంటనే హస్తినాపురానికి బయలుదేరారు. (43)

వారు నగరానికి పోయి, మహాత్ముడైన పాండురాజు వృత్తాంతాన్ని అంతా ధృతరాష్ట్రమహారాజుకు తెలిపి ఆధనమంతా ఇచ్చారు. (44)

అరణ్యంలో జరిగిన సమాచారమంతా వారు చెప్పగా విన్న ధృతరాష్ట్రమహారాజు పాండురాజును గూర్చి చాలా దుఃఖించాడు. (45)

ఆపాండురాజు సంగతినే ఆలోచిస్తూ, ఆభ్రాతృశోకంతో ధృతరాష్ట్రుడు శయ్యాసౌఖ్యాన్ని కానీ, ఆసనసౌఖ్యాన్నీ కానీ, ఇతరసుఖాలను కానీ బొత్తిగా ఇష్టప్డలేదు. (46)

కౌరవ్యా! రాజకుమారుడయిన పాండురాజు ఫలమూలాలను తింటూ భార్యలతో సహా నాగశతపర్వతానికి వెళ్ళిపోయాడు. (47)

ఆ తర్వాత చైత్రరథమనే అరణ్యంలో కాలకూట, హిమవత్పర్వతాలను దాటి గంధమాదవ పర్వతాన్ని చేరాడు. (48)

అక్కడ మహాభూతాలు, సిద్ధులూ, మహర్షులూ ఆయనకు రక్షకులయ్యారు. ఆ మహారాజు మిట్టపల్లాలపై నివసించ సాగాడు. మహారాజా! ఆపై ఇంద్రద్యుమ్న సరస్సు చేరి, హంసకూటాన్ని అతిక్రమించి, శతశృంగ పర్వతాన్ని చేరి తాపసియై తపస్సు చేయసాగాడు. (49,50)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున సంభవపర్వమను ఉపపర్వమున పాండుచరితమను నూటపదునెనిమిదవ అధ్యాయము. (118)