వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. రాజా! ఆపై ప్రతాపవంతుడైన ద్రోణుడు ద్రుపదుని దగ్గరకు పోయి "రాజా! నేను నీ మిత్రుడను. నిన్ను కలవాలని వచ్చాను" అన్నాడు. (1)

మిత్రుడైన ద్రోణుడు ప్రేమపూర్వకంగా అలా అన్న తరువాత పాంచాలరాజు అయిన ద్రుపదుడు ఆయన మాటలను సహించలేకపోయాడు. (2)

కోపంతో అసహనంతో బొమముడివేసి, కన్నెర్రజేసి ఐశ్వర్యమదంతో ద్రుపదరాజు ద్రోణునితో ఇలా అన్నాడు. (3)

ద్రుపదుడిలా అన్నాడు - బ్రాహ్మణా! నీ బుద్ధి అపరిపక్వం. ద్విజా! నీకు నేను మిత్రుడనని ఇంతగట్టిగా నీవు మాటాడటం అసమంజసం. (4)

బుద్ధిహీనుడా! పెద్ద పెద్ద రాజులకు సంపదలూ, డబ్బూలేని నీవంటి నరులతో ఎక్కడా స్నేహం కుదరదు. (5)

కాలం గడచిపోతుంటే స్నేహాలు కూడా నశించిపోతుంటాయి. గతంలో మనమిద్దరమూ సమానులం కాభట్టి నాకు నీతో స్నేహముండేది. (6)

ఈ లోకంలో ఎవ్వడికీ శాశ్వతమైన సఖ్యం మనస్సులో నిలువదు. కాలమే ఇద్దరినీ వేరు చేస్తుంది. లేదా క్రోధం స్నేహాన్ని హరిస్తుంది. (7)

ఈ విధంగా నశ్వరమయిన స్నేహం మీద నమ్మకం వద్దు. మనం మిత్రులమన్న భావాన్ని మనస్సులో నుండి తొలగించుకో. ద్విజోత్తమా! గతంలో మనం కలిసి ఆడుతూ, చదువుకొనే వారం కాబట్టి నీతో మైత్రి ఉండేది. (8)

ధనవంతుడికి దరిద్రుడూ, పండితునకు పామరుడూ, పరాక్రమశాలికి పిరికివాడూ మిత్రులుగా ఉండగలరా? గతంలోని మైత్రి గురించి ఇప్పుడెందుకు? (9)

సమానధనం గలవారిలో ఒకరితో ఒకరికి, సమాన పాండిత్యం గల వారిలో ఒకరితో ఒకరికి వియ్యమైనా, స్నేహమైనా కుదురుతుంది. అంతేకానీ ధనికదరిద్రుల మధ్య మైత్రి కుదరదు. (10)

శ్రోత్రియునికి అశ్రోత్రియుడు, రథికి రథంలేనివాడూ, రాజునకు రాజుకనివాడూ మిత్రులు కాలేరు. గతంలోని మైత్రిని గురించి ఇప్పుడెందుకు? (11)

ద్రుపదుడు ఇలా అనగానే ప్రతాపవంతుడైన ద్రోణుడు కోపంతో నిండి కొద్దిసేపు ఆలోచనలో పడ్డాడు. బుద్ధిమంతుడు కాబట్టి పాంచాలునిపై - ద్రుపదునిపై - ప్రతీకారం చేయటానికి మనస్సులో నిర్ణయించుకొని కౌరవరాజధాని అయిన హస్తినాపురికి బయలుదేరాడు. (12,13)

ద్విజసత్తముడైన ఆ ద్రోణుడు హస్తినాపురానికి వచ్చి కృపాచార్యుని ఇంటిలో అజ్ఞాతంగా నివసించసాగాడు. (14)

ఆ తరువాత అక్కడ అశ్వత్థామ కృపుని తర్వాత తాను రాజకుమారులకు అస్త్రవిద్యను నేర్పసాగాడు. ప్రజలు అతనిని గుర్తించలేదు. (15)

ఈ విధంగా అక్కడ నిగూఢంగా కొంతకాలం గడిపాడు ద్రోణుడు. ఆ తరువాత ఒకసారి కౌరవ పాండవులు హస్తినాపురం నుండి దూరంగా వెళ్ళి ఎంతో ఉత్సాహంగా గూటి-బిళ్ళ ఆట ఆడుకొనసాగారు. వారు ఆట ఆడుకొనే సమయంలో ఆ బిళ్ళ నూతిలో పడిపోయింది. (16,17)

అప్పుడు వారందరూ దానిని పైకి తీయాలన్న తపనతో ఎంతో ప్రయత్నించారు. కానీ ఆ బిళ్ళను పైకి తెచ్చుకొనగల ఉపాయం వారికి తెలియలేదు. (18)

దానితో వారు ఒకరినొకరు చూచుకొంటూ సిగ్గుతో ముఖాలు దించుకొన్నారు. ఆ బిళ్ళను పొందే దారి తెలియక ఎంతో ఉత్కంఠకు గురి అయ్యారు. (19)

అప్పుడు వారు తమకు దగ్గరలోనున్న ఒక బ్రాహ్మణుని చూచారు. అతడు నల్లగా ఉన్నాడు. అతడు అగ్నిహోత్రాన్ని ముగించి అక్కడ నిలిచి ఉన్నాడు. తెల్లని వెంట్రుకలతో, కృశించిన శరీరంతో ఆపన్నునివలె కనిపిస్తున్నాడు. (20)

ఉత్సాహాన్ని కోల్పోయి ఏం చేయాలో తెలియని స్థితిలోనున్న ఆ కుమారులు మహాత్ముడైన ఆ బ్రాహ్మణుని చూచి దగ్గరకు చేరి చుట్టుముట్టారు. (21)

ఆ తరువాత పరాక్రమవంతుడైన ఆ ద్రోణుడు వారిని చూసి వారికిష్టమయినదేదో జరగలేదనీ, ఆపని కోసమే తన దగ్గరకు వచ్చారని గ్రహించి చిరునవ్వు నవ్వి నేర్పుగా ఇలా అన్నారు. (22)

అరే! ఏమి మీబలం? ఏమి మీ క్షాత్రం? ఎందుకు మీవిద్యాభ్యాసం? భరతవంశంలో పుట్టారు. కానీ బావిలో పడిన బిళ్ళను తెచ్చుకోలేక పోతున్నారు? (23)

చూడండి. నేను మీ బిళ్ళనూ, ఈ నా ఉంగరాన్నీ రెండింటినీ బాణాలతో పైకి తీయగలను. నాకు ఉద్యోగ మిప్పించగలరా? (24)

ఆ విధంగా ఆ కుమారులతో పలికి అరిందముడైన ఆ ద్రోణుడు తన వ్రేలికున్న ఉంగరాన్ని నీరులేని ఆ బావిలో పడవేశాడు. (25)

అప్పుడు కుంతీకుమారుడైన యుధిష్ఠిరుడు ద్రోణునితో ఇలా అన్నాడు? (25 1/2)

యుధిష్ఠిరుడిలా అన్నాడు. బ్రాహ్మణా! కృపుని అనుమతిని పొంది ఇక్కడ శాశ్వతమైన ఉద్యోగాన్ని పొందవచ్చు. యుధిష్ఠిరుడు అలా అనగానే ద్రోణుడు నవ్వి ఆకుమారులతో ఇలా అన్నాడు. (26 1/2)

ద్రోణుడిలా అన్నాడు. ఇదిగో! ఇవి పిడికెడు బాణాలు. నేను అస్త్రమంత్రాలతో మంత్రించినవి. (27)

వీటి బలాన్ని చూడండి. మరెక్కడా ఇటువంటి బలముండదు. ఒక బాణంతో బిళ్ళను గ్రుచ్చుతాను. మరొక బాణంతో ఆ మొదటి బాణాన్ని గ్రుచ్చుతాను. (28)

ఆ బాణాన్ని మరొకబాణంతో గ్రుచ్చుతాను. ఈ వరుసతో బిళ్ళను నేను అందుకొనగలను. (28 1/2)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. ఆపై ద్రోణుడు తాను చెప్పినదంతా తేలికగా పూర్తి చేశాడు. (29)

అది చూసి ఆ కుమారుల కళ్ళు ఆశ్చర్యంతో వికసించాయి. ఇది మహాద్భుతమని భావించి ఈ మాట అన్నారు. (30)

కుమారులిలా అన్నారు. బ్రహ్మర్షీ! ఆ అంగుళీయకాన్ని కూడా త్వరగా పైకి తీయండి. (30 1/2)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. ఆపై మహాయశస్వి అయిన ద్రోణుడు ధనుర్బాణాలను తీసికొని ఆ అంగుళీయకాన్ని బాణంతో గ్రుచ్చి పైకి తీశాడు. బాణంతో పాటుగా ఆ ఉంగరాన్ని బావిలో నుండి పైకి తీసి ఆశ్చర్యచకితులైన ఆ కుమారులకు అలవోకగా ఇచ్చాడు. ఉంగరాన్ని కూడా పైకి తీసిన తర్వాత ఆ కుమారులు ద్రోణునితో ఇలా అన్నారు. (31-33)

కుమారులిలా అన్నాడు. బ్రాహ్మణా! మీకు నమస్కరిస్తున్నాము. మరెవ్వరిలోనూ ఇంత నేర్పు ఉండదు. తమరెవరు? చెప్పండి. మేమేం చేయాలో ఆదేశించండి. (34)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. కుమారకులు ఆ రీతిగా అడిగిన తర్వాత ద్రోణుడు వారితో ఇలా అన్నాడు. (34 1/2)

ద్రోణుడిలా అంటున్నాడు. నా రూపాన్ని గురించి, గుణాలను గురించి భీష్మునకు వివరించండి. మహాతేజస్వి అయిన ఆయనే ఏం చేయాలో గ్రహించగలడు. (35 1/2)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. అలాగేనని వెళ్లి కుమారులు భీష్మునితో ద్రోణుని సత్యవచనాలను అద్భుతమైన ఆ పనితనాన్ని గూర్చి చెప్ఫారు. కుమారులు చెప్పినది విని భీష్ముడు ఆయన ద్రోణాచార్యుడే అని గ్రహించాడు. (36,37)

కుమారులకు తగిన గురువు ద్రోణుడే అని ఆలోచించి శ్రేష్ఠుడయిన భీష్ముడు తానే స్వయంగా వచ్చి చాలా నేర్పుగా ద్రోణుని రాకకు కారణాన్ని అడిగాడు. ద్రోణుడు జరిగినదంతా చెప్పాడు. (38,39)

ద్రోణుడిలా అన్నాడు. అచ్యుతా! ఒకప్పుడు నేను అస్త్రవిద్యనూ, ధనుర్వేదాన్నీ అభ్యసింపగోరి అగ్నివేశ మహర్షి దగ్గరకు వెళ్ళాను. (40)

బ్రహ్మచారినై, జటాధారినై, గురు శుశ్రూషా తత్పరుడనై అక్కడ చాలా సంవత్సరాలు గడిపాను. (41)

అదే సమయంలో మహాబలుడూ, పాంచాళరాజ కుమారుడూ అయిన యజ్ఞసేనుడు (ద్రుపదుడు) కూడా విలువిద్యకై ఆ గురువు దగ్గరే ఉండేవాడు. (42)

ఆ గురుకులంలో అతడు నాకు ఎంతో ఉపకారం చేసేవాడు, ప్రియమిత్రుడయ్యాడు. రాజా! వానితో పాటు నేను అక్కడ చాలా కాలం గడిపాను. (43)

కురువంశశ్రేష్ఠా! చిన్నతనం నుండీ మేమిద్దరం సహాధ్యాయులం. అతడు అక్కడ నామిత్రుడు. నాతో ప్రియంగా మాటాడేవాడు. నాకిష్టమైన పనులు చేసేవాడు. (44)

భీష్మా! ఒకసారి అతడు నాకు పరమానందాన్ని కల్గించే మాట ఒకటన్నాడు - ద్రోణా! మహాత్ముడైన నా తండ్రికి నేను ప్రియతమ కుమారుడను. (45)

నా తండ్రి నాకు రాజ్యాభిషేకం చేసిననాడు ఆరాజ్యం నీ అనుభవంలోనికి వస్తుంది. మిత్రమా! సత్యప్రమాణంగా చెప్తున్నాను. నాభోగాలు, నాధనం, నాసుఖాలూ అన్నీ నీకు లోబడినవే. ఈ విధంగా పలికి ఆ ద్రుపదుడు ఆస్త్రవిద్యను ముగించుకొని, నా సత్కరాన్ని పొంది వెళ్ళిపోయాడు. (46,47)

ఆ మాటను నేను అనుదినమూ తలచుకొనేవాడిని. మాపితరుల ప్రేరణవలనా, పుత్రులు కావాలన్న కోరిక వలనా నేను యశస్విని, హ్రస్వకేశి, మహాబుద్ధిమతి, వ్రతపాలన తత్పర అయిన కృపిని పెండ్లాడాను. ఆంఎ అగ్నిహోత్రమందు, యాగాల యందు, సంయమనమందూ నిత్యమూ ఆసక్తి గలది. (48,49)

ఆకృపి సూర్యుని వంటి తేజస్సుతో భయంకరంగా పరాక్రమించ గల కుమారుని కన్నది. వాడి పేరు అశ్వత్థామ. (50)

నా పుట్టుకతో మా తండ్రి భరద్వాజుడు ఆనందించినట్లు అశ్వత్థామ పుట్టుకతో నేను సంతసించాను. ఒకసారి ధనవంతుల పిల్లలు ఆవుపాలను త్రాగుతుంటే చూచి అశ్వత్థామ ఆవుపాలకోసం ఏడవసాగాడు. నాకు దిక్కు తోచలేదు. (51)

'స్వధర్మాన్ని నిర్వహిస్తున్న స్నాతకుడెవడూ (నేనభ్యర్థించిన కారణంగా ఉన్న ఆ కొంచెం పాళనో లేదా గోవునో నాకు ఇచ్చి) తన కర్మలకు విఘాతం కల్గించుకొనకూడదు' అని భావించి నేను గోసంపద బాగా కలవారికోసం, వారి నుండి పవిత్రంగా, ధర్మబద్ధంగా గోదానాన్ని స్వీకరించాలని ఆ దేశంలో చాలా సార్లు తిరిగాను. గాంగేయా! ఆ చివర నుండీ ఈ చివర వరకూ తిరిగి కూడా నేను గోవును పొందలేకపోయాను. (52,53)

నేను తిరిగి వచ్చి అశ్వత్థామను పిండినీళ్ళతో ఏడిపిస్తున్న బాలకులను చూచాను. వారు పిండినీటిని ఇచ్చి పాలు అని చెప్పి అశ్వత్థామను ఆడిస్తున్నారు. చిన్నతనం వలన అది తెలియని అశ్వత్థామ పిండినీళ్లనే త్రాగి "నేను కూడా పాలు త్రాగాను" అని మోహంతో, ఆనందంతో ఎగరసాగాడు. చుట్టుముట్టిన బాలకుల మధ్య అలా ఎగురుతూ నవ్వుల పాలవుతున్న అశ్వత్థామను చూసి నామనస్సు కలత పడింది. డబ్బు సంపాదించని నా దరిద్రజీవితం పై రోత కలిగింది. (54-56)

'ఈయన కొడుకే పాలకు ఆశపడి పిండినీళ్ళు త్రాగి నేను కూడా పాలుత్రాగానని ఆనందంతో గమ్తులు వేసింది' అని లోకులనుకొనే మాటలు విని నా బుద్ధి చలించింది. నన్ను నేనే నిందించికొని ఇలా ఆలోచించాను - గతంలోనే నేను దరుద్రుడనని బ్రాహ్మణులు నన్ను విడిచిపెట్టారు. నన్ను చిన్నచూపు చూస్తున్నారు. కానీ ధనప్రాప్తికైపాపిష్ఠమైన పరోపసేవను నేను అంగీకరించ లేకపోతున్నాను. (57-59)

భీష్మా! ఆ విధంగా ఆలోచించి నేను నా భార్యనూ, కుమారునీ తీసికొని గతంలోని స్నేహానురాగాలను దృష్టిలోనుంచుకొని ద్రుపదుని దగ్గరకు వెళ్లాను. (60)

ద్రుపదునికి పట్టాభిషేకం జరిగిందని విని నేను నాపని నేరవేరుతుందని తలచి ఆనందంతో రాజసింహాసనంపై ఉన్న ప్రియమిత్రుని దగ్గరకు వెళ్ళాను. (61)

రాజా! ద్రుపదునితో ఉన్న స్నేహాన్నీ, నాడు తాను చెప్పిన మాటను మాటిమాటికీ తలచుకొంటూ ఒకనాటి మిత్రుడైన ద్రుపదుని దగ్గరకు పోయి "నరోత్తమా! నేను నీమిత్రుడను. గుర్తున్నదా" అంటూ ఒక మిత్రుని సమీపించినట్లు నేను ద్రుపదుని దగ్గరకు వెళ్ళాను. (62,63)

ఆ ద్రుపదుడు నన్ను మనిషిగా కూడా లెక్క చేయకుండా పరిహసిస్తూ "బ్రాహ్మణా! నీబుద్ధి చాలా అసంగతంగానూ, అసమంజసంగానూ కనిపిస్తోంది. (64)

బ్రాహ్మణా! మాటిమాటికీ నేను నీ మిత్రుడనని నాతో అంటున్నావు. కాలంగడిచేకొలదీ స్నేహాలు కూడా నశించి పోతాయి. (65)

గతంలో మనం సమానస్థాయిలో ఉన్నాం కాబట్టి నేను నీతో స్నేహం చేశాను. కానీ శ్రోత్రియునకు అశ్రోత్రియుడూ, రథికునకు రథంలేనివాడూ మిత్రులు కాలేరు. (66)

సమానత్వంతో స్నేహమేర్పడుతుంది. అసమానతతో అది కుదరదు. లోకంలో ఎప్పుడూ ఎవరికీ శాశ్వతమైత్రి ఉండదు. (67)

కాలమైనా మిత్రులను విడదీస్తుంది. క్రోధమైనా మైత్రిని నశింపజేస్తుంది. ఈ విధంగా నశ్వరమైన స్నేహం మీద నమ్మకం వద్దు. (68)

ద్విజోత్తమా! గతంలో నీతో నాకున్న మైత్రి స్వప్రయోజనానికి సంబంధించినది. బలవంతుడికి బలహీనుడూ, పండితునకు పామరుడూ, శూరునకూ పిరికివాడూ మిత్రులు కాలేరు. ఎప్పటిదో మన స్నేహం! ఇప్పుడు అది నిరుపయోగం. నేను నారాజ్య విషయంలో నీకేదో మాట ఇచ్చిన విషయం నాకసలు గుర్తు కూడా లేదు. (69-72)

బ్రాహ్మణా! నీకిష్టమయితే ఒకరాత్రిమాత్రం నీకు మంచిభోజనాన్ని అందించగలను - అతడామాట అనగానే నేను నా భార్యతో సహా బయలుదేరి వచ్చేశాను. (73)

మరలివచ్చే సమయంలో నేను ఒక ప్రతిజ్ఞ చేశాను. దానిని త్వరలోనే నెరవేర్చుకొంటాను. ద్రుపదుడు ఆవిధంగా తిరస్కరించగానే నేను క్షోభించాను. (74)

భీష్మా! సద్గుణాలు గల శిష్యులద్వారా నా అభీష్టాన్ని నెరవేర్చుకోవాలనుకొంటున్నాను. అందువలన నీమనోరథాన్ని తీర్చాలని పాంచాల దేశం నుండి కురుదేశంలో రమణీయమైన ఈ హస్తినాపురికి వచ్చాను. మీకోసం నేనేమి చేయాలో చెప్పండి. (75 1/2)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. ద్రోణుడు అలా చెప్పగానే భీష్ముడు ఆయనతో ఈ విధంగా పలికాడు. (76)

భీష్ముడిలా అన్నాడు. తమధనస్సు నుండి అల్లెత్రాటిని దించండి. కౌరవపాండవులకు చక్కగా అస్త్రవిద్యను నేర్పండి. కౌరవుల ఆశ్రయంలో వారి సత్కారాలు పొందుతూ పరమానందంగా అభీష్టభోగాలను అనుభవించండి. (77)

కౌరవుల సంపదా, దేశమూ, ఈ రాజధానీ వీటికన్నింటికీ నీవే అధిపతివి. కౌరవులు అందరూ నీ అధీనంలోనివారే. (78)

బ్రహ్మర్షీ! మీరు కోరుకొన్నది ఏదయినా నెరవేరినట్లే భావించండి. మాభాగ్యం కొద్దీ మీరు దొరికారు. ఇక్కడకు వచ్చి మీరు మమ్ములను అనుగ్రహించారు. (79)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున సంభవపర్వమను ఉపపర్వమున భీష్మద్రోణ సమాగమమను నూట ముప్పదియవ అధ్యాయము. (130)