లోమశుడు పలికాడు.

భారతా! ఆమె రాజకార్యసాధనకై రాజాజ్ఞను అనుసరించి, తన బుద్ధితో ఆలోచించి, ఒక నావపై సుందర ఆశ్రమం నిర్మించింది. (1)

ఆ ఆశ్రమం వారు కల్పించిన వివిధ పుష్పఫల వృక్షాలతో శోభిస్తోంది. రకరకాల తీగెలతో పుష్పవక్షాలు, రసవంతమయిన ఫలాలతో ఫలవృక్షాలు కనిపిస్తున్నాయి. (2)

అది అత్యంతం సుందరమై, మనోహరమై ఉంది. వేశ్య నావపై సుందరాశ్రమాన్ని నిర్మించింది. అది చూడముచ్చటగా ఉంది. ఆ నావను కాశ్యపాశ్రమానికి దూరంలో కట్టి గూఢచారులను పంపి విషయం గ్రహించి రమ్మంది. ఆ సమయంలో విభాండకముని ఆశ్రమంలో లేడు. (3,4)

విభాండకుడు ఆశ్రమంలో లేడని గ్రహించి ఆ వేశ్య బుద్ధిమంతురాలు అయిన తన కుమార్తెని పిలిచి చేయవలడిన పనిని ఆదేశించింది. ఆమె కార్యసాధనలో నిపుణురాలు. ఆమె ఆశ్రమానికి వెళ్ళి నిరంతరం తపస్సులో లీనమయిన ఋష్యశృంగుని చూచింది. (5,6)

తాపసా! తాపసులందరు క్షేమమేనా? దుంపలు, పళ్ళు అధికంగా ఈ ప్రదేశంలో లభిస్తున్నాయా? నీకు ఈ ఆశ్రమమ్ ప్రసన్నంగా ఉందా? నేను ఇప్పుడు ప్రత్యేకంగా మిమ్ములను చూడడానికి వచ్చాను. (7)

ఋష్యశృంగా! తాపసుల తపస్సు వృద్ధిని పొందుతున్నదా? నీ తండ్రి తేజస్సంపన్నుడు అవుతున్నాడా? మీరు ఆనందం అనుభవిస్తున్నారా? మీ స్వాధ్యాయం సక్రమంగా సాగుతోందా? (8)

ఋష్యశృంగుడు పలికాడు.

మీరు మీ సమృద్ధిచే జ్యోతివలె వెలుగుతున్నారు. నేను మిమ్ములను వందనీయులని భావిస్తున్నాను. ధర్మాన్ని అనుసరించి స్వేచ్ఛగా మీకు అర్ఘ్యపాద్యాదులు, ఫలమూలాలు అర్పిస్తున్నాను. (9)

మీరు దర్భాసనంపై కూర్చోండి. దీనిపై నల్లరేడి చర్మం పరచబడింది. కావున దీనిపై ఆసీనులై విశ్రాంతిని పొందుతారు. బ్రహ్మా! దేవతాసమానులైన మీరు ఏ వ్రతాన్ని పాలిస్తున్నారు. (10)

వేశ్య పలికింది.

కశ్యపగోత్రజుడా! నా ఆశ్రమం అందమైంది. ఈ పర్వతానికి ఆవలివైపున మూడు యోజనాల దూరంలో ఉంది. నా ధర్మాన్ని అనుసరించి మీరు నాకు నమస్కరించిన పనిలేదు. నేను మీరిచ్చిన అర్ఘ్యపాద్యాదులను స్పృశింపను. (11)

నేను మీచే నమస్కరింపతగను. మీరే నాకు నమస్కరింపతగినవారు. ఇది మా వ్రతస్వరూపం. మిరు మాకు కౌగిలింపదగినవారు. (12)

ఋష్యశృంగుడు పలికాడు - నేను నీకు పండిన పండ్లను ఇస్తాను. జీడిమామిడులు, ఉసిరికలు, పిప్పలాలు, గారఫలాలు, మొదలైన అనేకఫలాలు ఉన్నాయి. మీకు ఇష్టమైన వాటిని గ్రహించండి. (13)

లోమశుడు పలికాడు - ఆ వేశ్యవాటిని విడచి ఋష్యశృంగునికి రుచికరాలు, అమూల్యాలు అయిన భక్ష్యవిశేషాల నిచ్చింది. అవి అతనికి వాటిపై రుచిని పెంచాయి. (14)

సుగంధభరితాలైన మాలలు, చాలా రంగులతో ప్రకాశించే బట్టలు, త్రాగడానికి వీలైన రసాలు ఇస్తే అతడు ఆనందింది, వాటిని అనుభవించి, వెంటవెంటనే నవ్వసాగాడు. (15)

వేశ్య ఆయన సమీపంలో బంతితో ఆడింది. తన అవయవాలు అతనికి తాకిస్తూ చెట్టు నుంచి విడి క్రింద పడిన లతవలె మాటిమాటికి ఋష్యశృంగుని కౌగిలించుకొంది. (16)

మిక్కిలి పుష్పించిన శాల, అశోక, తిలకవృక్షాలను వంచి, పుష్పాలను కురిపించి మదవతి వలె సిగ్గుపడి ఆ విభాండకపుత్రుని ప్రలోభపెట్టింది. (17)

పుత్రుని సమీపానికి వచ్చి ఒంటరియై ఉదాసీనుడై ఆమెనే ధ్యానిస్తున్న దీనుడైన కుమారుణ్ణి చూశాడు. అతడి మనస్సు విపరీతమైన దశలో ఉంది. మాటిమాటికి నిట్టూరుస్తూ పైకి చూస్తూ కనిపించాడు. 'నాయనా! సమిధలు సిద్ధం చేసి అగ్నిహోత్రం వెలిగించలేదేమి? స్రుక్ర్సువాలు శుభ్రం చేయలేదు! దూడతో కూడిన హోమధేనువును తీసుకురాలేదు. కారణం ఏమిటి? నేడు నీవు ఇదివరకటి ఋష్యశృంగునిలా లేవు. ఏదో అలోచిస్తూ చైతన్యం కోల్పోయి దీనుడివై ఉన్నావు. నేను లేనప్పుడు ఆశ్రమంలో ఎవరైనా ప్రవేశించారా? చెప్పు! అన్నాడు. (21-23)

ఇది శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున తీర్థయాత్రాపర్వమను ఉపపర్వమున లోమశతీర్థయాత్రలో ఋష్యశృంగ కథ అను నూట పదకొండవ అధ్యాయము. (111)