163. నూట అరువది మూడవ అధ్యాయము
ధౌమ్యుడు ధర్మజునకు బ్రహ్మాదుల స్థానములను చూపుట.
వైశంపాయన ఉవాచ
తతః సూర్యోదయే ధౌమ్యః కృత్వాఽఽహ్నికమరిందమ ।
ఆర్ ష్టిషేణేన సహితః పాండవానభ్యవర్తత ॥ 1
తరువాత సూర్యోదయకాలంలో అనుష్ఠానమును ముగించుకొని ధౌమ్యుడు ఆర్ ష్టిషేణుడితో కలిసి పాండవుల వద్దకు వచ్చాడు. (1)
తేఽభివాద్యార్ ష్టిషేణస్య పాదౌ ధౌమ్యస్య చైవ హ ।
తతః ప్రాంజలయః సర్వే బ్రాహ్మణాంస్తానపూజయన్ ॥ 2
వారందరూ ఆర్ ష్టిషేణ, ధౌమ్యులపాదములకు నమస్కరించి, చేతులు జోడించి ఆ బ్రాహ్మాణులను పూజించారు. (2)
తతో యుధిష్ఠిరం ధౌమ్యః గృహీత్వా దక్షిణే కరే ।
ప్రాచీం దిశమభిప్రేక్ష్య మహర్షిరిదమబ్రవీత్ ॥ 3
అపుడు ధౌమ్యమహర్షి యుధిష్ఠిరుని కుడిచేయి పట్టుకుని తూర్పుదిక్కువైపు చూస్తూ ఇలా అన్నాడు. (3)
అసౌ సాగరపర్యంతాం భూమిమావృత్య తిష్ఠతి ।
శైలరాజో మహారాజ మందరోఽతి విరాజతే ॥ 4
మహారాజా! పర్వతములకు రాజైన ఈ మందరపర్వతం సముద్రం దాకా గల భూమినావరించి ఉన్నది. (4)
ఇంద్రవైశ్రవణావేతాం దిశం పాండవ రక్షతః ।
పర్వతైశ్చ వనాంతైశ్చ కాననైశ్చ సుశోభితామ్ ॥ 5
పాండవా! కొండలు అడవిమధ్య భూములు, అడవులతో శోభిల్లే ఈ దిక్కును ఇంద్రకుబేరులు రక్షించుతున్నారు. (5)
ఏతదాహుర్మహేంద్రస్య రాజ్ఞో వైశ్రవణ్స్య చ ।
ఋషయః సర్వధర్మజ్ఞాః సద్మ తాత మనీషిణః ॥ 6
అతశ్చోద్యంతమాదిత్యమ్ ఉపతిష్ఠంతి వై ప్రజాః ।
ఋషయశ్చాపి ధర్మజ్ఞాః సిద్ధాః సాధ్యాశ్చ దేవతాః ॥ 7
నాయనా! అన్ని ధర్మములను ఎరిగిన, మేధావులైన ఋషులు ఈ చోటును ఇంద్ర, కుబేరుల నివాసమంటారు. ఇక్కడ ఉదయించే సూర్యుని ప్రజలు, ధర్మజ్ఞులయిన ఋషులు, సిద్ధులు, సాధ్యులు, దేవతలు ఉపాసిస్తున్నారు. (6,7)
యమస్తు రాజా ధర్మజ్ఞః సర్వప్రాణభృతాం ప్రభుః ।
ప్రేతసత్త్వగతిం హ్యేనాం దక్షిణామాశ్రితో దిశమ్ ॥ 8
ప్రాణులందరినీ నియమించే యమధర్మరాజు మరణించిన ప్రాణులమార్గమైన ఈ దక్షిణ దిక్కున ఉన్నాడు. (8)
ఏతత్ సంయమనం పుణ్యమ్ అతీవాద్భుతదర్శనమ్ ।
ప్రేతరాజస్య భవనమ్ ఋద్ధ్యా పరమయా యుతమ్ ॥ 9
సంయమున మనబడే ఈ ప్రేతరాజు (యముని) భవనము పవిత్రమైనది. చూడటానికెంతో అద్భుతమైనది. సర్వసమృద్ధమయినది. (9)
యం ప్రాప్య సవితా రాజన్ సత్యేన ప్రతితిష్ఠతి ।
అస్తం పర్వతరాజానమ్ ఏతమాహుర్మనీషిణః ॥ 10
ఏతం పర్వతరాజానం సముద్రం చ మహోదధిమ్ ।
ఆవసన్ వరుణో రాజా భూతాని పరిరక్షతి ॥ 11
రాజా! మేధావులు ఈ పర్వతరాజమును అస్తాచలమంటారు. ఇక్కడికి చేరి సూర్యుడు సత్యంచేత ప్రతిష్ఠితుడౌతాడు. ఈ పర్వతరాజం మీద, జలంతో నిండిన సముద్రంలోను నివసిస్తూ రాజైన వరుణుడు ప్రాణులను కాపాడుతున్నాడు. (10,11)
ఉదీచీం దీపయన్నేవ దిశం తిష్ఠతి వీర్యవాన్ ।
మహామేరుర్మహాభాగ శివో బ్రహ్మవిదాం గతిః ॥ 12
మహాభాగా! శక్తిమంతమూ, శుభకరమూ, బ్రహ్మవేత్తలకు ఆశ్రయమూ అయిన ఈ మేరుపర్వతం ఉత్తరదిక్కును ప్రకాశింపచేస్తున్నది. (12)
యస్మిన్ బ్రహ్మసదశ్చైవ భూతాత్మా చావతిష్ఠతే ।
ప్రజాపతిః సృజన్ సర్వం యత్ కించిజ్జంగమాగమమ్ ॥ 13
దానియందే బ్రహ్మదేవుని సభ ఉంది. ప్రాణులకాత్మయైన బ్రహ్మ కదిలే ప్రాణులను, కదలని ప్రాణులనూ అన్నింటినీ ఇక్కడనుండి సృష్టిస్తున్నాడు. (13)
యానాహుర్ర్బహ్మణః పుత్రాన్ మానసాన్ దక్షసప్తమాన్ ।
తేషామపి మహామేరుః శివం స్థానమనామయమ్ ॥ 14
దక్షుడు ఏడవవాడుగా గల బ్రహ్మమానసపుత్రులకు కూడ ఈ మహామేరుపర్వతం కుశలము, సుఖము కలిగించే చోటు. (14)
అత్రైవ ప్రతితిష్ఠంతి పునరేవోదయంతి చ ।
సప్త దేవర్షయస్తాత వసిష్ఠప్రముఖాః సదా ॥ 15
నాయనా! వసిష్ఠుడు మొదలైన దేవర్షు లేడుగురు ఎల్లప్పుడూ ఇక్కడ ప్రజాపతిలో లీనమౌతారు. మళ్ళి ఉదయిస్తారు. (15)
దేశం విరజసం పశ్య మేరోః శిఖరముత్తమమ్ ।
యత్రాత్మతృప్తైరధ్యాస్తే దేవైః సహ పితామహః ॥ 16
ఉత్తమమైన మేరుపర్వతశిఖరాన్ని చూడు. అది రజోగుణము కలుగని చోటు. అక్కడ ఆథ్మతృప్తి కల దేవతలతో కలసి బ్రహ్మ నివసిస్తాడు. (16)
యమాహుః సర్వభూతానాం ప్రకృతేః ప్రకృతిం ధ్రువమ్ ।
అనాదినిధనం దేవం ప్రభుం నారాయణం పరమ్ ॥ 17
బ్రహ్మణః సదనాత్ తస్య పరం స్థానం ప్రకాశతే ।
దేవా అపి న పశ్యంతి సర్వతేజోమయం శుభమ్ ॥ 18
అత్యర్కానలదీప్తం తత్ స్థానం విష్ణోర్మహాత్మనః ।
స్వయైవ ప్రభయా రాజన్ దుష్ర్పేక్ష్యం దేవదానవైః ॥ 19
ప్రాణులన్నింటికి, ప్రకృతికి శాశ్వతమైన కారణము; మొదలు, తుదిలేనివాడు, పరమప్రభువు అయిన దేవుని నారాయణుడంటారు. అతడి ఉత్తమమైన స్థానము బ్రహ్మలోకంకంటే ఆవల ప్రకాశిస్తోంది. వెలుగులన్నింటి సమూహము, శుభస్వరూపము, దేవతలకు కూడ కానరానిది. సూర్యుడు, అగ్నులకంటె అధికమైన తేజస్సు గల ఆస్థానం పరమాత్మ విష్ణువుది. రాజా! స్వయంగా ప్రకాశించే ఆ చోటు దేవదానవులకు కానరాదు. (17-19)
ప్రాచ్యాం నారాయణస్థానం మేరావతివిరాజతే ।
యత్ర భూతేశ్వరస్తాత సర్వప్రకృతిరాత్మభూః ॥ 20
భాసయన్ సర్వభూతాని సుశ్రియాభివిరాజతే ।
నాత్ర బ్రహ్మర్షయస్తాత కుత ఏవ మహర్షయః ॥ 21
ప్రాప్నువంతి గతిం హ్యేతం యతీనాం భావితాత్మనామ్ ।
న తం జ్యోతీంషి సర్వాణి ప్రాప్య భాసంతి పాండవ ॥ 22
నాయనా! తూర్పున మేరుపర్వతం మీద జీవులందరకు ప్రభువు, అన్నిటికీ కారణము తనకు తానుగా పుట్టిన నారాయణుని సన్నిధి ఎంతో ప్రకాశిస్తోంది. చక్కని తేజస్సుతో ప్రకాశించే నారాయణుడు అన్ని ప్రాణులను ప్రకాశింపచేస్తున్నాడు. జ్ఞానులైన యతులు (సన్యాసులు) తప్ప ఈ మార్గమును బ్రహ్మర్షులే చేరుకోలేరు. మహర్షులెలా చేరుకుంటారు? పాండవా! సూర్యచంద్రాదిజ్యోతులన్ని ఆ మహాజ్యోతి రూపుడైన నారాయణుని ముందు ప్రకాశించవు. (20-22)
స్వయం ప్రభురచింత్యాత్మా తత్ర హ్యతివిరాజతే ।
యతయస్తత్ర గచ్ఛంతి భక్త్యా నారాయణం హరిమ్ ॥ 23
సాక్షాత్తు మన భావమునకు కూడ అందని పరమాత్మ అక్కడ ప్రకాశిస్తూంటాడు. భక్తి వల్ల యతులు అక్కడ పాపాలను హరించే నారాయణుని చేరుకుంటారు. (23)
పరేణ తపసా యుక్తాః భావితాః కర్మభిః శుభైః ।
యోగసిద్ధా మహాత్మానః తమోమోహవివర్జితాః ॥ 24
తత్ర గత్వా పునర్నేమం లోకమాయాంతి భారత ।
స్వయంభువః మహాత్మానం దేవదేవం సనాతనమ్ ॥ 25
భారతా! గొప్ప తపస్సుకలవారు, పుణ్యకర్మలచే పవిత్రులైనవారు, యోగసిద్ధులు, మహాత్ములు, అజ్ఞానము, మోహము తొలగినవారు అక్కడకు చేరుకుని మరల తిరిగి ఈ లోకమునకు రారు. తానుగా ఏర్పడిన మహాత్ముడు, దేవదేవుడు, శాశ్వతుడు అయిన నారాయణునిలో లీనమౌతారు. (24,25)
స్థానమేతన్మహాభాగ ధ్రువమ్ అక్షయమవ్యయమ్ ।
ఈశ్వరస్య సదా హ్యేతత్ ప్రణమాత్ర యుధిష్ఠిర ॥ 26
యుధిష్ఠిరా! తిరుగులేని శాశ్వతమైన ఈ స్థానము ఎల్లప్పుడూ ఈశ్వరనివాసము. ఇక్కడ నుండి నమస్కరించు. (26)
ఏనం త్వహరహర్మేరుం సూర్యాచంద్రమసౌ ధ్రువమ్ ।
ప్రదక్షిణముపావృత్య కురుతః కురునందన ॥ 27
జ్యోతీంషి చాప్యశేషేణ సర్వాణ్వనఘ సర్వతః ।
పరియాంతి మహారాజ గిరిరాజం ప్రదక్షిణమ్ ॥ 28
కురునందనా! సూర్యచంద్రులు ప్రతిదినము నిశ్చలమైన ఈ మేరువుకు ప్రదక్షిణం చేస్తుంటారు. మహారాజా! నక్షత్రాలన్నీ కూడ పర్వతరాజైన మేరువును మొత్తం విడువక ప్రదక్షిణం చేస్తాయి. (27,28)
ఏతం జ్యోతీంషి సర్వాణి ప్రకర్షన్ భగనానపి ।
కురుతే వితమస్కర్మా ఆదిత్యోఽభిప్రదక్షిణమ్ ॥ 29
వెలుగులన్నింటిని తనవైపు లాగుకొని, చీకటిని పారద్రోలే సూర్యభగవానుడు కూడ ఈ మేరువుకు ప్రదక్షిణం
చేస్తున్నాడు. (29)
అస్తం ప్రాప్య తతః సంధ్యామ్ అతిక్రమ్య దివాకరః ।
ఉదీచీం భజతే కాష్ఠాం దిశమేష విభావసుః ॥ 30
స మేరుమనువృత్త సన్ పునర్గచ్ఛతి పాండవ ।
ప్రాజ్ఞ్ముఖః సవితా దేవః సర్వబూతహితే రతః ॥ 31
తరువాత్ అస్తమించిన సూర్యుడు సంధ్యాకాలం తరువాత ఉత్తరదిక్కును పొందుతాడు. పాంఅవా! సూర్యభగవానుడు మేరువును అనుసరిస్తూ మళ్ళీ ప్రాణికోటికంతకూ మేలుకోరి తూర్పునకు మళ్ళుతాడు. (30,31)
స మాసాన్ విభజన్ కాలే బహుధా పర్వసింధిషు ।
తథైవ భగవాన్ సోమో నక్షత్రైః సహ గచ్ఛతి ॥ 32
అలాగే చంద్రభగవానుడు నక్షత్రాలతో కలసి మేరువుకు ప్రదక్షిణం చేస్తాడు. పర్వదినాల సంధికాలంలో వేర్వేరు మాసములను విడగొడతారు. (32)
ఏవమేతం త్వతిక్రమ్య మహామేరుమతంద్రితః ।
భావయన్ సర్వభూతాని పునర్గచ్ఛతి మందరమ్ ॥ 33
తథా తమిస్రహా దేవో మయూఖైర్భావయం జగత్ ।
మార్గమేతదసంబాధమ్ ఆదిత్యః పరివర్తతే ॥ 34
ఈవిధంగా సోమరితనం లేకుండా ఈ మహామేరువును దాటుకుని ప్రాణులన్నింటిని తలౌచుకుంటూ మళ్ళీ మందరపర్వతం వైపు వెళతాడు. అలాగే చీకట్లను పారద్రోలే సూర్యభగవానుడు తనకిరణాలతో ఈ జగత్తును పాళిస్తూ బాధలేని ఈ మార్గంలో తిరుగుతూ ఉంటాడు. (33,34)
సిసృక్షుః శిశిశ్రాణ్యేవ దక్షిణాం భజతే దిశమ్ ।
తతః సర్వాణి భూతాని కాలోఽభ్యర్చ్ఛుతి శైశిరః ॥ 35
చల్లదనం సృష్టించదలచి దక్షిణదిక్కును చేరుకుంటాడు. వాని వలల్ ప్రాణులన్నీ శీతకాల ప్రభావాన్ని పొందుతాయి. (35)
స్థావరాణాం చ భూతానాం జంగమానాం చ తేజసా ।
తేజాంసి సముపాదత్తే నివృత్తః స విభావసుః ॥ 36
తతః స్వేదక్లమౌ తంద్రీ గ్లానిశ్చ భజతే నరాన్ ।
ప్రాణిభిః సతతం స్వప్నః హ్యభీక్ష్ణం చ నిషేవ్యతే ॥ 37
ఏవమేతదనిర్దేశ్యం మార్గమావృత్య భానుమాన్ ।
పునః సృజతి వర్షాణి భగవాన్ భావయన్ ప్రజాః ॥ 38
ఆ సూర్యుడు దక్షిణాయనము నుండి మరలి తన తేజస్సుతో కదిలీ, కదలని ప్రాణుల తేజస్సులను గ్రహిస్తాడు. ఆ కారణం చేత చెమట, అలసట, కునికిపాట్లు, దిగులు మానవులకు కలుగుతాయి. ప్రాణులెల్లప్పుడూ మాటిమాటికి నిద్రపోతూంటారు. ఈవిధంగా అంతరిక్షమార్గాన్ని ఆవరించి సూర్యభగవానుడు ప్రజల పుష్టిని కోరుతూ మళ్ళీ వర్షాన్ని సృష్టిస్తాడు. (36-38)
వృష్టిమారుతసంతాపైః సుఖైః స్థావరజంగమాన్ ।
వర్ధయన్ సుమహాతేజాః పునః ప్రతినివర్తతే ॥ 39
చాలా గొప్ప తేజస్వి అయిన సూర్యుడు వర్షం, గాలి, తాపం అనే సుఖాలతో కదిలే, కదలని జీవరాశులకు పుష్టినిస్తూ మళ్ళీ తన స్థానానికి చేరుకుంటాడు. (39)
ఏవమేష చరన్ పార్థ కాలచక్రమతంద్రితః ।
ప్రకర్షన్ సర్వభూతాని సవితా పరివర్తతే ॥ 40
కుంతీకుమారా! ఇలా సూర్యభగవానుడు ఏమరుపాటు లేకుండా ప్రాణులన్నింటిని ఆకర్షించడం, పోషించడం చేస్తూ, తిరుగుతూ కాలచక్రాన్ని త్రిప్పుతున్నాడు. (40)
సంతతా గతిరేతస్య నైష తిష్ఠతి పాండవ ।
ఆదాయైవ తు భూతానాం తేజో విసృజతే పునః ॥ 41
విభజన్ సర్వభూతానామ్ ఆయుః కర్మ చ భారత ।
అహోరాత్రం కలాః కాష్ఠాః సృజత్యేష సదా విభుః ॥ 42
పాండవా! ఈ సుర్యగమనం నిరంతరం సాగుతుంది. ఆగదు. ఇతడు ప్రాణుల నుండి తేజస్సును గ్రహించి మళ్ళీ వర్సరూపంలో ఇస్తాడు.
భరతవంశీయుడా! ప్రభువైన సూర్యుడు ప్రాణులన్నింటి ఆయుర్దాయము, కర్మలను విడగొట్టుతూ రాత్రి-పగలు, కలా-కాష్ఠ వంటి కాలాన్ని ఎప్పుడూ కపిస్తుంటాడు. (41,42)
ఇతి శ్రీమహాభారతే వనపర్వణి యక్షయుద్ధపర్వణి మేరుదర్శనే త్రిషష్ట్యధికశతతమోఽధ్యాయః ॥ 163 ॥
ఇది శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున యక్షపర్వమను ఉపపర్వమున మేరుదర్శనమను నూట అరువది మూడవ అధ్యాయము. (163)