యుధిష్ఠిరుడు అడుగుతున్నాడు - "భగవాన్! మహాత్ముడైన ముద్గలుడు ద్రోణ పరిమాణం కల వ్రీహిధాన్యాన్ని ఎలా ఏవిధిని అనుసరించి దానం చేశాడు? ఎవరికి దానం చేశాడు? నాకు వివరంగా చెప్పండి. (1)

ధర్మాన్ని ప్రత్యక్షంగా చూసి, తెలుసుకోగల భగవంతుడు ఎవరు చేసిన పనుల వలన సంతుష్టుడు అవుతాడో ఆ సద్ధర్మచారి యొక్క జన్మ సఫలమని నేను అనుకొంటున్నాను. (2)

వ్యాసుడు చెప్పసాగాడు - "రాజా! జితేంద్రియుడు, సత్యవాక్కు, అసూయలేనివాడు, ధర్మాత్ముడు అయిన ముద్గలుడు అనే మహర్షి కురుక్షేత్రంలో శిలోంఛవృత్తిచేత జీవిస్తూ ఉండేవాడు. (3)

అతడు అతిథిసేవను వ్రతంగా ఆచరిస్తాడు. కర్మనిష్ఠుడు కపోతవృత్తిని ఆశ్రయించినవాడు. ఆ మహాతపస్వి ఇష్టీకృతమనే యజ్ఞం అనుష్ఠిస్తూ ఉండేవాడు. కపోత వృత్తిని అనుసరించి పక్షంలో ద్రోణపరిమాణం కల వ్రీహి ధాన్యాన్ని సంపాదించేవాడు. (పావురం గింజ గింజ చొప్పున ఏరినట్లుగా, ఒక్కొక్క గింజను ఏరి పక్షంలో ద్రోణం నిండుగా ధాన్యాన్ని సంపాదించేవాడు). భార్యాపుత్రులతో కలిసి ముని పక్షంలో ఒక్కసారి మాత్రమే ఆహారం భుజిస్తూ ఉండేవాడు. (4,5)

మాత్సర్యం లేని అతడు అమావాస్యకు పౌర్ణమికి యజ్ఞాలు చేస్తూ దేవతలకు అతిథులకు సమర్పించి శేషించిన అన్నంతోనే జీవనం గడుపుతూ ఉండేవాడు. (6)

ముల్లోకాలకు అధిపతి అయిన ఇంద్రుడు దేవతలతోపాటు ప్రతిపర్వంలోను అతని యజ్ఞంలో భాగాన్ని స్వయంగా గ్రహిస్తూ ఉండేవాడు. (7)

ముద్గల ఋషి మునివృత్తిని అవలంబించి పర్వకాలోచితమైన కర్మలు - దర్శపౌర్ణమాస యజ్ఞాలు చేసి హర్షోల్లాసాలు నిండిన హృదయంతో అతిథులకు అన్నం పెడుతూ ఉండేవాడు. (8)

మాత్సర్యహీనుడైన ఆ మహాత్ముడు ముద్గలుడు ద్రోణ పరిమాణం కల వ్రీహి ధాన్యంతో వండిన అన్నాన్ని ఒక అతిథికి అర్పించేవాడు. రెండవ అతిథిని ముద్గలుడు చూడగానే మిగిలిన అన్నం వృద్ధి పొందుతూ ఉండేది. (9)

ఆ విధంగా ఆ అన్నాన్ని మనీషులైన బ్రాహ్మణులు వందమందిదాకా తింటూ ఉండేవారు. ముని యొక్క విశుద్ధమైన త్యాగబుద్ధి వలన ఆ అన్నం వృద్ధి పొందుతూ ఉండేది. (10)

రాజా! దిగంబరంగా తిరిగే దుర్వాసుడనే మహర్షి ధర్మిష్ఠుడైన ముద్గలుని యొక్క ఉత్తమవ్రతనియమం గురించి విన్నాడు. విని అతని దగ్గరకు విచ్చేశాడు. (11)

పాండవా! పిచ్చివానివలె అస్తవ్యస్త వేషంతో, బోడితలతో, రకరకాలుగా పరుష వాక్కులు పలుకుతూ ఉన్నాడు. ఆ దుర్వాసముని. (12)

మునిసత్తముడైన దుర్వాసుడు అతనిని సమీపించి ఆ విప్రునితో ఇలా అన్నాడు - "ద్విజోత్తమా! నేను అన్నార్థినై ఇక్కడకు వచ్చానని తెలుసుకో". (13)

"మీకు స్వాగతం" అని ముద్గలుడు మునితో పలికి, పాద్యాన్ని ఉత్తమమైన అర్ఘ్యాన్ని, అచమనీయాన్ని సమర్పించాడు. ధృతవ్రతుడూ అతిథివ్రతీ అయిన అతడు ఆకలితో ఉన్మత్తుడైన ఆ తాపసికి మిక్కిలి శ్రద్ధతో అన్నం పెట్టాడు. ఆ అన్నమేమో రుచిగా ఉంది. అతడేమో క్షుధార్తుడై ఉన్నాడు. ఆ ఉన్మత్తుడు మొత్తం అంతా తినేశాడు. ముద్గలుడు అతనికి ఇంకా పెట్టాడు. (14-16)

ఆ అన్నం కడుపునిండా తిని, ఎంగిలి అన్నం తన శరీరమంతా పూనుకొన్నాడు. తరువాత ఎలా వచ్చినవాడు అలాగే వెళ్లిపోయాడు. (17)

ఈ రీతిగానే తర్వాతి పర్వదినం రాగానే, ఉంఛవృత్తితో జీవించే ఆ మనీషి ముద్గలుని వద్దకు సరియైన సమయానికి వచ్చి అతని అన్నాన్నంతటినీ తినేశాడు. (18)

నిరాహారుడైన ముని తిరిగి ఉంఛవృత్తిని అనుసరించి గింజలు ఏరి పోగుచేయడం మొదలుపెట్టాడు. ఆకలి ముద్గలునితో వికారం కలుగచేయడానికి సమర్థం కాకపోయింది. (19)

భార్యాపుత్రులతో కూడి ఉంఛవృత్తి చేసుకొంటున్న ఆ ద్విజోత్తముని క్రోధంగాని, మాత్సర్యంగాని, అవమానంగాని, సంభ్రమం గాని ఆవేశించలేదు. (20)

ఆ రీతిగా ఉంఛవృత్తి ధర్మాన్ని పాటించే ముద్గలమునిసత్తముని దగ్గరకు దుర్వాసుడు అతని దీక్షను భంగపరచడానికి కృతనిశ్చయుడై ఆరుసార్లు పర్వసమయాలలో వచ్చాడు. (21)

కాని అతని మనసులో ఏ మాత్రం మార్పూ అతనికి కనపడలేదు. శుద్ధమైన చిత్తవృత్తి కల ఆ ముద్గలముని యొక్క మనస్సు ప్రతిపర్యాయమూ నిర్మలంగానే కనపడింది. (22)

అంతట అతడు ప్రీతుడై ముద్గలమునితో - "మాత్సర్యం విడిచిపెట్టిన నీవంటి దాతతో సమానుడైనవాడు ఈ లోకంలోనే లేడు. (23)

ఆకలి ధర్మజ్ఞానాన్ని నశింపచేస్తుంది. ధైర్యాన్ని హరిస్తుంది. పైగా రుచులు కోరుకొనే నాలుక రుచులకోసం వెంపర్లాడుతుంది. (24)

ప్రాణాలు ఆహారం వల్ల నిలుస్తాయి. చంచలమైన మనస్సును అరికట్టడం కష్టసాధ్యం. మనస్సును, ఇంద్రియాలను ఏకాగ్రం చేయడమే తపస్సు అని నిశ్చయంగా చెప్పబడింది. (25)

శ్రమపడి సంపాదించిన దానిని నిర్మలచిత్తంతో దానం చేయడం అతికష్టం. కాని సాధుపురుషా! అదంతా నీవు యథార్థంగా సాధించగలిగావు. (26)

మేము సంతోషించాము. నిన్ను కలుసుకొని నీ అనుగ్రహం పొందినట్లుగా భావిస్తున్నాము. ఇంద్రియనిగ్రహం, ధైర్యం, దేవతలకు అతిథులకు దానం చేయడం, దమము, శమము, దయ, సత్యం, ధర్మం - అన్నీ నీయందు చక్కగా కుదురుకొన్నాయి. (నీవంటి నిర్మలమైన అంతఃకరణం కలవాడు వేరొకడు లేడు). నీవు నీ పుణ్యకర్మలచేత లోకాలన్నీ జయించావు. పరమపదాన్ని పొందావు. (27,28)

ఆహా! స్వర్గంలో ఉండే దేవతలు కూడా నీదానమహిమను ఎలుగెత్తి చాటుతున్నారు. ఉత్తమవ్రత చరిత కలవాడా! నీవు సశరీరంగా స్వర్గానికి వెళ్తావు" అన్నాడు. (29)

దుర్వాసముని ఈ రీతిగా అంటూండగానే, దేవదూత విమానం తీసుకొని ముద్గలునివద్దకు వచ్చాడు. (30)

ఆ విమానానికి హంసలు, బెగ్గురుపక్షులు కట్టబడి ఉన్నాయి. చిరుమువ్వల మాలికలు అలంకరింపబడి ఉన్నాయి. దివ్యమైన సువాసనతో కామగమనం కలిగిన అది విచిత్రంగా భాసిస్తోంది. (31)

దేవదూత బ్రాహ్మణోత్తముడైన ముద్గలమునితో - "మునీ! నీపుణ్యకర్మలచేత ఈ విమానాన్ని పొందగలిగావు. దీనిని ఎక్కు. పరమగతిని పొందావు" అన్నాడు. (32)

అలా అన్న ఆ దేవదూతను ముద్గలఋషి ఇలా ప్రశ్నించాడు - "దేవదూతా! స్వర్గంలో నివసించే వారి గుణాలను నీవు చెప్పగా వినాలనుకొంటున్నాను. అక్కడ నివసించేవారి గుణాలేమిటి? వారు ఎటువంటి తపస్సు చేసినవారు? వారి నిశ్చయాలు ఎలా ఉంటాయి? స్వర్గంలోని సుఖం ఏమిటి? దోషం ఏమిటి? (33,34)

ప్రభూ! "సత్పురుషులకు సఖ్యం సాప్తపదీనం" అని కులీనులైన సత్పురుషులు చెపుతూ ఉంటారు. కాబట్టి ఆమైత్రిని పురస్కరించుకొని నేను నిన్ను అడుగుతున్నాను. (35)

ఈ విషయంలో తథ్యమూ, హితకరమూ అయినదేదో సంకోచించకుండా చెప్పు. నీ మాటలు విన్నాక దానిని బట్టి నా కర్తవ్యం నిశ్చయించుకొంటాను". (36)

ఇది శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున వ్రీహిద్రౌణికపర్వమను ఉపపర్వమున వ్యాసమహర్షి పాండవులకు దానమహిమను చెప్పుట యను రెండువందల అరువదియవ అధ్యాయము. (260)

(దాక్షిణాత్య అధికపాఠం 1/2 శ్లోకంతో కలిపి మొత్తం 36 1/2 శ్లోకాలు.)