మార్కండేయుడిలా అన్నాడు అదే సమయంలో మహాబలుడైన ద్యుమత్సేనునకు చూపు వచ్చింది. చూపులోని లోపం తొలగిపోవటంతో అంతా చూడసాగాడు. (1)

భరతర్షభా! ద్యుమత్సేనుడు తన భార్య శైబ్యతో కలిసి సత్యవంతునికై అన్ని ఆశ్రమాలు తిరిగాడు. అతనిని గూర్చి తీవ్రవేదనం పొందాడు. (2)

ఆ దంపతులు ఆ రాత్రి సత్యవంతుని వెదకుతూ ఆశ్రమాలు, నదులు, వనాలు, సరస్సులు అన్నీ తిరిగారు. (3)

ఏ చప్పుడు వినిపించినా కొడుకే అనుకొని, అటుతిరిగి 'సావిత్రితో కలిసి సత్యవంతుడు వస్తున్నాడు' అని ఒకరికొకరు చెప్పుకొనసాగారు (4)

కాళ్ళు పగిలి కఠినంగా ఉన్నాయి. పరుగెత్తటంతో గాయమై నెత్తురు కారుతున్నాయి. దర్భలు, ముళ్ళు వాళ్ళ శరీరంలో గ్రుచ్ఛుకొంటున్నాయి. అయినా సరే వాళ్ళు పిచ్చివాళ్ళవలె అటు ఇటు పరుగెత్తుతూనే ఉన్నారు. (5)

అప్పుడు ఆశ్రమవాసులయిన విప్రులందరూ వచ్చి, చుట్టూ చేరి, వాళ్ళను ఓదార్చి ఆశ్రమానికి తీసికొనివచ్చారు. (6)

తపోధనులయిన వృద్ధులు శైబ్యాద్యుమత్సేనుల చుట్టూ చేరి చిత్రార్థాలు గల ప్రాచీనరాజకథలను చెప్పి వారిని ఓదార్చారు. అయినా ఆ వృద్ధులు శైబ్యాద్యుమత్సేనులు కుమారుని చూడాలన్న తహతహతో సత్యవంతుని బాల్యవృత్తాలను తలచుకొంటూ మరీ దుఃఖించారు. (7,8)

మాటిమాటికి దీనంగా విలపిస్తూ "హా కుమారా! హా సాధ్వి-కోడలా! ఎక్కడున్నావు" అంటూ రోదించసాగారు. అప్పుడు సత్యవచనుడైన ఒక బ్రాహ్మణుడు వారితో ఇలా అన్నాడు. (9)

సువర్చసుడు ఇలా అన్నాడు.

సత్యవంతుని భార్య సావిత్రి తపస్సు, ఇంద్రియనిగ్రహమూ, సదాచారమూ గలది. ఆ శక్తితో సత్యవంతుడు జీవించియే ఉంటాడు. (10)

గౌతముడిలా అన్నాడు.

నేను వేదాంగాలతోపాటు వేదాలను అభ్యసించాను. ఎంతో తపస్సు చేశాను. కౌమారంలో బ్రహ్మచర్యంతో గురుజనులను అగ్నిని సంతోషపెట్టాను. ఏకాగ్రచిత్తంతో వ్రతాల నన్నింటినీ పూర్తి చేశాను. గతంలో శాస్త్రోక్తంగా వాయుభక్షణ చేస్తూ ఉపవాసాలు చేశాను. ఈ తపశ్శక్తితో నేను పరులచేష్టల నన్నింటినీ గ్రహించగలను సత్యవంతుడు బ్రతికియే ఉన్నాడు. ఇది సత్యం. తెలుసుకోండి. (11-13)

శిష్యుడిలా అన్నాడు.

మా గురువుగారి నోటి నుండి వెలువడిన మాట ఎప్పుడూ మిథ్య కాదు. కాబట్టి సత్యవంతుడు బ్రతికియే ఉంటాడు. (14)

ఋషులు ఇలా అన్నారు.

సత్యవంతుని భార్య సావిత్రి, సుమంగళిగా నిలువటానికి అవసరమయిన మంచిలక్షణాలన్నీ కలది. కాబట్టి సత్యవంతుడు జీవించేయుంటాడు. (15)

భారద్వాజుడిలా అన్నాడు.

సత్యవంతుని భార్య తపస్సు, ఇంద్రినిగ్రహం, సదాచారాలతో కూడినది. కాబట్టి సత్యవంతుడు జీవించియుంటాడు. (16)

దాల్భ్యుడిలా అన్నాడు.

నీకు చూపు వచ్చింది. సావిత్రి వ్రతాన్ని పూర్తి చేసింది. నేడు ఆహారం తీసికోకుండానే వనానికి వెళ్ళింది వీటిని బట్టి సత్యవంతుడు జీవించియే ఉంటాడు. (17)

ఆపస్తంబుడిలా అన్నాడు.

ప్రశాంతంగా ఉన్న దిక్కులో మృగాలు, పక్షులు సూచనలిస్తూ అరుస్తున్నాయి. నీవు రాజధర్మాన్ని పాటిస్తున్నావు. కాబట్టి సత్యవంతుడు జీవించియే ఉండాలి. (18)

ధ్యౌముడిలా అన్నాడు.

నీ కుమారుడు సర్వసద్గుణాలు గలవాడు. చిరకాలం జీవించే లక్షణాలు గలవాడు. జనులకిష్టమైనవాడు. కాబట్టి సత్యవంతుడు బ్రతికియుంటాడు. (19)

మార్కండేయుడిలా అన్నాడు.

సత్యవచనులయిన తాపసులు ఈ రీతిగా తనను ఊరడించగా ఆయా మాటలను పరిగణిస్తూ ద్యుమత్సేనుడు కుదుటబడినట్లు అయ్యాడు. (20)

తరువాత రెండు ఘడియలలోనే సావిత్రి సత్యవంతునితో కూడా వచ్చి రాత్రివేళలోనే ఆనందంగా ఆశ్రమంలో ప్రవేశించింది. (21)

బ్రాహ్మణులిలా అన్నారు.

రాజా! నీకొడుకు వచ్చి చేరాడు. నీకు చూపు వచ్చింది. ఇది చూచి మేము నీ అభ్యుదయాన్ని భావిస్తున్నాం. (22)

నీ అదృష్టం కొద్దీ కొడుకు వచ్చాడు. కోడలు కనిపించింది. చూపు వచ్చింది. ఈ మూడు నీ అభ్యుదయాన్ని తెలుపుతున్నాయి. (23)

మేము చెప్పినదంతా అలాగే జరిగింది. నిస్సందేహంగా త్వరలోనే నీకు ఇంకా ఇంకా అభివృద్ధి కలుగుతుంది. (24)

ఆ తరువాత ఆ బ్రాహ్మణులంతా అగ్నిని ప్రజ్వలింపజేసి ద్యుమత్సేన నరపతి ప్రక్కనే కూర్చున్నారు. (25)

శైబ్య, సత్యవంతుడు, సావిత్రి ఒక ప్రక్క నిలిచి ఆ అందరి అనుమతితో బాధనంతా మరచిపోయి కూర్చున్నారు. (26)

రాజా! అప్పుడు రాజుతో కలిసి ఆసీనులయిన ఆ వనవాసులందరూ కుతూహలంతో రాజకుమారుని ప్రశ్నింపసాగారు. (27)

ఋషులు ఇలా అన్నారు

ప్రభూ! నీవు, నీ భార్యా ఇంతకుముందే ఎందుకు రాలేదు? అపరరాత్రిలో ఎందుకు వచ్చారు? మీకు ఏ అడ్డంకి కలిగింది? (28)

రాజకుమారా! మీ అమ్మ, నాన్న ఎంతో బాదపడ్డారు. మాదీ అదే స్థితి. ఎందుకు ఆలస్యమవుతోందో మాకు తెలియదు. అదంతా చెప్పు. (29)

సత్యవంతుడిలా అన్నాడు.

నాన్న అనుమతితో సావిత్రితో కలిసి నేను వెళ్ళాను. అరణ్యంలో కట్టెలు కొడుతుంటే నాకు తలనొప్పి వచ్చింది. (30)

ఆ బాధతో నేను చాలాసేపు నిదురపోయినట్లుంది. ఇంతకు ముందెప్పుడూ నేను అంతసేపు నిదురించలేదు. (31)

మీరంతా బాధపడకూడదని అపరరాత్రి అయినా వచ్చాం. మరే కారణమూ లేదు. (32)

గౌతముడిలా అన్నాడు.

నీ తండ్రి ద్యుమత్సేనునకు అకస్మాత్తుగా చూపు వచ్చింది. దీనికి కారణం నీవెరుగవు. సావిత్రియే చెప్పాలి. (33)

సావిత్రీ! దీనిగురించి నీద్వారా వినగోరుతున్నాను. ముందువెనుకలు నీకు తెలుసు. తేజస్సులో నీవు సావిత్రీదేవి వంటి దానవని నాకు తెలుసు. దీనికి కారణం నీకు తెలుసు. సత్యం చెప్పు. ఇది చెప్పరాని రహస్యమేమీ కాకపోతే మాకు తప్పక చెప్పాలి. (34,35)

సావిత్రి ఇలా అన్నది.

మీరనుకొంటున్నది నిజమే. మీ సంకల్పం మరొక రీతిగా జరుగదు. రహస్యమేమీ లేదు. జరిగినదంతా చెపుతా వినండి. (36)

మహాత్ముడైన నారదుడు నా భర్తమరణాన్ని గురించి ముందే చెప్పాడు. నేడే ఆ రోజు. అందుకే సత్యవంతుని నేను విడిచియుండలేదు. (37)

సత్యవంతుడు నిదురిస్తుంటే కింకరులతో సహా యముడే వచ్చాడు. ఈయనను బంధించి దక్షిణదిశగా కొనిపోయాడు. (38)

ఆ దేవదేవుని సత్యవచనాలతో నేను స్తుతించాను. ఆయన నాకు ఐదువరాలు ఇచ్చాడు. వాటిని వినండి. (39)

మా మామగారికి సంబంధించి నేత్రప్రాప్తి, రాజ్యలాభం - ఈ రెండు వరాలు. నా తండ్రికి వందమంది కొడుకులు, నాకూ వందమంది కొడుకులు. (40)

నా భర్త సత్యవంతునకు నాలుగువందల సంవత్సరాల ఆయుస్సు లభించింది. నాకు కల్గిన తీవ్రదుఃఖం సుఖోదర్కమయింది. (41)

మేము ఆలస్యంగా రావటానికి ఏర్పడిన కారణాన్ని ఉన్నదున్నట్టుగా వివరంగా చెప్పాను. అది నాకు చాలా దుఃఖాన్ని కలిగించినా సుఖాంతమే అయినది. (42)

ఋషులు ఇలా అన్నారు.

సాధ్వీ! ద్యుమత్సేనుని వంశం బాధలకు లోనై అంధకారమనే ఊబిలో మునగబోతుంటే కులీనవయిన నీవు సౌశీల్యవ్రతపుణ్యంతో దాన్ని పునరుద్ధరించావు. (43)

మార్కండేయుడిలా అన్నాడు. అక్కడ కూడియున్న ఋషులు స్త్రీ రత్నమయిన సావిత్రిని ఆ రీతిగా ప్రశంసించి, సత్కరించి, ద్యుమత్సేన సత్యవంతుల అనుమతితో సుఖంగా, ఆనందంగా తమ తమ ఇండ్లకు వెళ్ళిపోయారు. (44)

ఇది శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున పతివ్రతా మాహాత్మ్యపర్వమను ఉపపర్వమున

సావిత్య్రుపాఖ్యానమను రెండువందల తొంబది యెనిమిదవ అధ్యాయము. (298)